اختلال زبان دریافتی چیست
اختلال زبان دریافتی یکی از چالش‌های مهم در رشد زبانی کودکان است که می‌تواند توانایی آن‌ها را در درک، پردازش و پاسخ‌گویی به زبان گفتاری به شدت تحت تأثیر قرار دهد. این اختلال نه‌تنها بر توانایی کودک در یادگیری زبان مادری تأثیر می‌گذارد، بلکه رشد اجتماعی، تحصیلی و هیجانی او را نیز با مشکل مواجه می‌سازد. بسیاری از والدین زمانی متوجه این اختلال می‌شوند که کودکشان در فهم دستورات ساده یا پاسخ‌دهی مناسب به سوالات، دچار مشکل است. اهمیت تشخیص و درمان به‌موقع این اختلال زمانی بیشتر می‌شود که بدانیم با مداخله زودهنگام، می‌توان بسیاری از مشکلات زبانی و شناختی را کاهش داد. در این مقاله، با بررسی ابعاد مختلف اختلال زبان دریافتی، سعی می‌کنیم آگاهی والدین و متخصصان را نسبت به این مشکل افزایش دهیم.
تعریف اختلال زبان دریافتی
اختلال زبان دریافتی یا Receptive Language Disorder به نوعی از اختلال زبانی گفته می‌شود که در آن، کودک یا فرد دچار مشکل در درک و پردازش زبان گفتاری است. به عبارتی، مغز فرد توانایی درستی برای تفسیر اطلاعات شنیداری و کلمات را ندارد، هرچند ممکن است سیستم شنوایی او کاملاً سالم باشد. کودکانی که به این اختلال مبتلا هستند، معمولاً در دنبال‌کردن دستورالعمل‌های ساده، پاسخ‌دادن به سوالات یا درک مفاهیم اولیه زبان با مشکل مواجه‌اند. این اختلال ممکن است به‌صورت مجزا وجود داشته باشد یا همراه با سایر مشکلات مانند اختلال زبان بیانی، اوتیسم، یا اختلالات یادگیری دیده شود. گفتاردرمانی تخصصی، به‌ویژه با تمرکز بر تقویت درک گفتار و واژگان دریافتی، نقش مؤثری در بهبود وضعیت این کودکان دارد. شناخت و تعریف دقیق این اختلال، نخستین گام برای طراحی مسیر درمانی مناسب است.
شیوع و اهمیت تشخیص سریع زبان دریافتی
تشخیص سریع اختلال زبان دریافتی، نقش اساسی در پیشگیری از مشکلات طولانی‌مدت زبانی، تحصیلی و اجتماعی کودک دارد. اگر این اختلال به‌موقع تشخیص داده نشود، کودک در سنین مدرسه ممکن است با مشکلاتی در یادگیری خواندن، نوشتن و ارتباط اجتماعی مواجه شود. با تشخیص زودهنگام، می‌توان از طریق گفتاردرمانی و تمرینات زبان دریافتی، پیشرفت قابل‌توجهی در توانایی درک گفتار و تعاملات کودک ایجاد کرد. بسیاری از والدین ممکن است این اختلال را با کم‌شنوایی یا بی‌توجهی اشتباه بگیرند، در حالی‌که سیستم شنوایی کودک سالم است اما مغز او در پردازش زبان دچار مشکل است. بنابراین غربالگری‌های اولیه زبانی، به‌ویژه در مراکز گفتاردرمانی، می‌تواند به شناسایی زودهنگام این مشکل کمک کند. همچنین نقش خانواده در شناخت علائم هشداردهنده و همکاری با متخصصان برای اجرای برنامه‌های درمانی بسیار مهم است.
آمار ابتلا در کودکان به اختلال زبان دریافتی
بر اساس پژوهش‌های بین‌المللی، شیوع اختلال زبان دریافتی در میان کودکان پیش‌دبستانی بین ۳ تا ۵ درصد تخمین زده می‌شود. این آمار ممکن است در جوامعی که دسترسی به خدمات گفتاردرمانی محدود است، بالاتر نیز باشد. بسیاری از کودکانی که با تاخیر زبانی به مراکز توانبخشی ارجاع داده می‌شوند، پس از ارزیابی دقیق مشخص می‌شود که دچار نوعی از اختلال زبان دریافتی هستند. همچنین در کودکانی که اختلال طیف اوتیسم یا تاخیر رشدی دارند، این اختلال اغلب به صورت همزمان دیده می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که پسران بیش از دختران در معرض ابتلا به این اختلال هستند. آگاهی والدین و معلمان نسبت به علائم اولیه و مراجعه سریع به مراکز تخصصی گفتاردرمانی مانند مرکز دکتر سیانکی، می‌تواند در کاهش عواقب این اختلال تأثیر چشمگیری داشته باشد.
علائم اختلال زبان دریافتی
اختلال زبان دریافتی با علائم گوناگونی در رفتار و پاسخ‌های کلامی کودک همراه است که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
ناتوانی در درک دستورات ساده: کودکی که نمی‌تواند دستوراتی مانند "کتابت رو بیار" یا "برو بشین" را بفهمد، ممکن است دچار این اختلال باشد.
پاسخ نادرست به سوالات: کودک ممکن است پاسخ‌هایی بی‌ربط یا غیرمنتظره بدهد، زیرا سوال را درست درک نکرده است.
اشتباه گرفتن کلمات مشابه: برخی کودکان بین واژگان مشابه دچار سردرگمی می‌شوند و اشتباه پاسخ می‌دهند.
نیاز به تکرار مکرر جملات: این کودکان معمولاً نیاز دارند تا جملات چندین‌بار برایشان تکرار شود تا منظور را بفهمند.
تأخیر در شروع گفتار: اگر کودک دیرتر از همسالان خود شروع به صحبت کند و درک محدودی از کلمات داشته باشد، می‌تواند نشانه‌ای از اختلال زبان دریافتی باشد.
مشکلات در درک داستان یا توضیحات: در فعالیت‌های گروهی یا شنیدن داستان، کودک نمی‌تواند خط اصلی ماجرا را دنبال کند.
تأثیر بر روابط اجتماعی: کودک به دلیل عدم درک درست صحبت‌ها، ممکن است از جمع دوری کند یا منزوی شود.
شناسایی این علائم و اقدام برای ارزیابی دقیق توسط گفتاردرمانگر، نقش کلیدی در شروع درمان مؤثر دارد.
تشخیص زبان دریافتی
تشخیص اختلال زبان دریافتی یکی از مهم‌ترین گام‌ها برای کمک به کودکان دارای تاخیر در درک زبان است. این اختلال می‌تواند روی توانایی کودک در درک صحبت دیگران، انجام دستورات ساده و حتی یادگیری در مدرسه تأثیر بگذارد. معمولاً والدین زمانی متوجه مشکل می‌شوند که کودک در محیط خانه یا مهدکودک به نام خود پاسخ نمی‌دهد، دستورات را متوجه نمی‌شود یا تعاملات کلامی بسیار محدودی دارد. در این مرحله، ارجاع به گفتاردرمانگر متخصص اهمیت بالایی دارد. با استفاده از ابزارهای ارزیابی استاندارد، رفتار زبانی کودک بررسی شده و مشخص می‌شود که آیا مشکل مربوط به دریافت زبان است یا دلایل دیگری مانند اوتیسم، کم‌شنوایی یا اختلال یادگیری در کار است. تشخیص به‌موقع این اختلال می‌تواند مسیر درمان را کوتاه‌تر و مؤثرتر کند و از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری نماید.
1)ارزیابی گفتاردرمانی
ارزیابی گفتاردرمانی بخش اصلی تشخیص اختلال زبان دریافتی است. بهترین گفتاردرمانگر تهران با مشاهده دقیق رفتارهای زبانی کودک، تست‌های اختصاصی زبان، ارزیابی مهارت‌های ارتباطی و توجه به سابقه رشد گفتار، به بررسی عمق مشکل می‌پردازد. در این ارزیابی‌ها، توانایی کودک در درک مفاهیم ساده، دنبال کردن دستورات و پاسخ به پرسش‌های ابتدایی تحلیل می‌شود. گفتاردرمانگر همچنین بررسی می‌کند که آیا کودک دچار اختلال پردازش شنوایی است یا خیر، چرا که این موضوع در بروز علائم اختلال زبان دریافتی نقش مهمی دارد. والدین در طی جلسات مشاوره، آموزش‌هایی درباره تعامل مؤثر با کودک و راهکارهایی برای تقویت زبان دریافتی دریافت می‌کنند.
2)آزمایشات شنوایی و بینایی
قبل از نهایی شدن تشخیص اختلال زبان دریافتی، لازم است کودک از نظر سلامت شنوایی و بینایی مورد ارزیابی کامل قرار گیرد. برخی کودکان ممکن است به علت مشکلات شنوایی یا بینایی، در درک صحبت دیگران دچار مشکل باشند. به همین دلیل، "تشخیص کم شنوایی" به عنوان یکی از مراحل ابتدایی بررسی اختلال زبان دریافتی انجام می‌شود. ادیولوژیست با انجام تست‌های تخصصی مانند OAE، ABR یا تست شنوایی رفتاری، مشخص می‌کند که آیا کودک به اندازه کافی می‌شنود یا خیر. در صورتی که کودک کم‌شنوا باشد، اختلال دریافت زبان ممکن است ثانویه به این مشکل باشد.
در کنار آن، آزمایش بینایی نیز اهمیت دارد. اگر کودک نتواند اطلاعات بصری را به‌درستی پردازش کند، ممکن است نتواند به زبان گفتاری پاسخ مناسب دهد. در برخی موارد، مشکل کودک ناشی از اختلال پردازش شنوایی مرکزی است، یعنی گوش سالم است اما مغز صداها را به‌درستی تفسیر نمی‌کند. بنابراین ترکیب ارزیابی شنوایی، بینایی و گفتاردرمانی باعث می‌شود تشخیص دقیق‌تری از وضعیت کودک به‌دست آید.
