علت خستگی در بیماران ام اس و نحوه درمان آن

خستگی یکی از شایع‌ترین و چالش‌برانگیزترین علائم بیماری ام‌اس (مولتیپل اسکلروزیس) است که زندگی روزمره بیماران را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. این خستگی نه تنها جسمی، بلکه ذهنی و روانی است و اغلب به شکلی بروز می‌کند که استراحت یا خوابیدن هم آن را بهبود نمی‌بخشد. بر خلاف خستگی معمول، خستگی در بیماری ام‌اس به طوری شدید است که حتی فعالیت‌های ساده مانند لباس پوشیدن یا انجام امور روزمره خانه را هم دشوار می‌کند و می‌تواند باعث ایجاد حس بی‌انگیزگی و ناامیدی در بیماران شود.
اما آیا راهی برای مدیریت این خستگی مداوم ناشی از بیماری ام‌اس وجود دارد؟ خوشبختانه، تحقیقات اخیر و تجربیات بالینی متخصصان روش‌های متعددی برای کمک به کاهش خستگی و بهبود کیفیت زندگی این بیماران ارائه داده‌اند. در این مقاله به بررسی علل پنهان خستگی در بیماران ام‌اس و راهکارهای کاربردی برای مدیریت آن می‌پردازیم؛ راهکارهایی که می‌توانند به بیماران کمک کنند تا با انرژی بیشتری به زندگی روزانه خود ادامه دهند.

 

مدیریت خستگی در مولتیپل اسکلروزیس

مولتیپل اسکلروزیس (MS) یک بیماری التهابی-دمیلینه کننده سیستم عصبی مرکزی می باشد که ممکن است در درازمدت سطوح شدید ناتوانی را در پی داشته باشد. با این حال، مستقل از سطح ناتوانی، بیماران ام اس اغلب خستگی شدیدی را تجربه می کنند که می تواند به اندازه نقص های عصبی عینی ناتوان کننده باشد. به همین دلیل، تشخیص زودهنگام خستگی ناشی از ام اس و شروع درمان مناسب در اسرع وقت الزامی می باشد. در عمل بالینی، خستگی مرتبط با ام اس باید توسط یک تیم چند رشته ای شامل نورولوژیست ها، پرستاران ام اس، کاردرمانگران و فیزیوتراپیست ها ارزیابی و مدیریت شود. مداخلات درمانی برای خستگی ناشی از ام اس می تواند دارویی یا غیردارویی باشد. تحقیقات نشان می‌دهد رویکردهای ترکیبی و جامع در کاهش خستگی و بهبود وضعیت عمومی بیماران ام‌اس موثرند.

انوع خستگی در بیماران ام اس

در بیماران مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس (ام‌اس)، خستگی یکی از علائم شایع و پیچیده است که به‌طور کلی به دو نوع خستگی اولیه و خستگی ثانویه تقسیم می‌شود. خستگی اولیه ناشی از تأثیر مستقیم ام‌اس بر سیستم عصبی مرکزی است و بدون علت خارجی مشخصی رخ می‌دهد، در حالی که خستگی ثانویه به علت عوامل غیرمستقیم و جانبی بروز می‌کند که ام‌اس می‌تواند آنها را تشدید کند، اما مستقیماً ناشی از آسیب عصبی نیستند. هر دو نوع خستگی می‌توانند به طور جدی بر کیفیت زندگی و عملکرد روزانه بیمار تأثیر بگذارند، اما روش‌های مدیریت آنها متفاوت است و مستلزم ارزیابی دقیق و رویکردهای درمانی متناسب با نوع خستگی است.

 

1- خستگی اولیه در بیماران ام اس

خستگی اولیه در بیماران مبتلا به ام‌اس یک خستگی خاص و مختص این بیماری است که به دلیل آسیب‌های عصبی مستقیم در سیستم عصبی مرکزی رخ می‌دهد. برخلاف خستگی ثانویه که از عوامل بیرونی یا سایر عوارض ناشی از ام‌اس ناشی می‌شود، خستگی اولیه کاملاً از فرآیندهای بیماری ام‌اس نشأت می‌گیرد. در این بیماری، میلین که غلاف محافظتی اطراف اعصاب است، تحت تأثیر حملات سیستم ایمنی بدن قرار گرفته و دچار آسیب و تخریب می‌شود. این آسیب منجر به قطع یا اختلال در انتقال پیام‌های عصبی می‌شود که می‌تواند منجر به احساس خستگی شدید و بی‌انرژی بودن شود.

- ویژگی‌های خستگی اولیه

.مزمن و مداوم بودن که به صورت طولانی‌مدت و پیوسته احساس می‌شود و به‌سختی از بین می‌رود.
.بدون توجه به فعالیت جسمی یا ذهنی خاصی بروز می‌کند.
.به قدری شدید است که انجام کارهای روزانه را برای بیمار دشوار می‌سازد.
.ممکن است به‌طور ناگهانی و بدون هشدار قبلی ظاهر شود.
.حتی پس از استراحت کافی، خستگی همچنان باقی می‌ماند.
.شدت خستگی در طول روز ممکن است متغیر باشد و اغلب در ساعات پایانی روز شدیدتر می‌شود.
.افزایش دما می‌تواند خستگی را به میزان زیادی تشدید کند.

- دلایل و مکانیزم‌های خستگی اولیه

مکانیزم‌های دقیق بروز خستگی اولیه هنوز به‌طور کامل مشخص نشده است، اما پژوهش‌ها نشان می‌دهند که التهابات عصبی و آسیب به میلین باعث افزایش تلاش مغز برای جبران این اختلالات در پیام‌رسانی عصبی می‌شود. این تلاش بیشتر برای حفظ عملکرد طبیعی سیستم عصبی می‌تواند به خستگی شدید منجر شود. همچنین، افزایش تولید سیتوکین‌های التهابی (پروتئین‌هایی که در پاسخ به التهاب تولید می‌شوند) در بیماران ام‌اس ممکن است خستگی را تشدید کند. این مولکول‌های التهابی می‌توانند بر نواحی مغزی مرتبط با سطح انرژی و هشیاری اثر بگذارند.

 

- مدیریت خستگی اولیه

مدیریت خستگی اولیه در ام‌اس به‌دلیل پیچیدگی و شدت آن چالش‌برانگیز است. درمان‌های دارویی شامل داروهایی مانند آمانتادین و مودافینیل هستند که می‌توانند برای افزایش سطح انرژی تجویز شوند. از سوی دیگر، مداخلات غیردارویی نیز مؤثر هستند، از جمله برنامه‌ریزی فعالیت‌ها و زمان‌بندی مناسب برای انجام کارهای روزانه، استفاده از تکنیک‌های مدیریت انرژی، یوگا، تمرینات آرام‌سازی و به‌کارگیری استراتژی‌های روانی و جسمی ترکیبی. روش‌های شناخت‌درمانی و روان‌درمانی نیز برای مدیریت استرس و تنظیم سطح انرژی به بیماران کمک می‌کند.

 

 

2. خستگی ثانویه در بیماران ام اس

خستگی ثانویه در بیماران مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس (ام‌اس) به عنوان نتیجه‌ای از عوامل و شرایطی به وجود می‌آید که خود ام‌اس ممکن است به صورت غیرمستقیم باعث آنها شده باشد. این نوع خستگی اغلب به علت مشکلاتی ایجاد می‌شود که به صورت جانبی ناشی از بیماری یا درمان‌های آن هستند و می‌توانند در سایر بیماری‌ها نیز دیده شوند. برای مقابله با خستگی ثانویه، شناسایی و درمان عوامل زمینه‌ای بسیار اهمیت دارد. به این ترتیب، با کنترل هر یک از عوامل بروز این اختلال سطح خستگی و کیفیت زندگی بیماران ام‌اس بهبود می‌یابد.در ادامه به چندین عوامل مؤثر بر خستگی ثانویه اشاره کرده ایم؛

 

- تاثیرمشکلات خواب بر خستگی ثانویه

بسیاری از افراد مبتلا به ام‌اس به دلیل اسپاسم‌های عضلانی، درد، یا تکرر ادرار در شب دچار اختلال خواب می‌شوند. اسپاسم‌ها و انقباض‌های ناگهانی عضلات، معمولاً در شب رخ می‌دهند و مانع از خواب عمیق و باکیفیت می‌شوند. همچنین، برخی از بیماران ام‌اس از بی‌اختیاری ادراری یا نیاز مکرر به ادرار کردن در طول شب رنج می‌برند که خود موجب بیداری‌های مکرر و در نهایت خستگی روزانه می‌شود.

- تاثیر عفونت‌ها یا بیماری‌های همراه بر خستگی ثانویه

عفونت‌ها، به‌ویژه عفونت‌های مجاری ادراری و مشکلات تنفسی، در افراد مبتلا به ام‌اس شایع هستند و می‌توانند احساس خستگی را تشدید کنند. این عفونت‌ها به دلیل ضعف سیستم ایمنی یا محدودیت‌های حرکتی ناشی از بیماری، بیشتر رخ می‌دهند و با افزایش التهاب و تقاضای انرژی بدن، خستگی را دوچندان می‌کنند.

- عوارض داروها

داروهایی که برای مدیریت و کاهش علائم ام‌اس تجویز می‌شوند، گاه می‌توانند خود عامل خستگی باشند. برخی از این داروها، مانند داروهای کنترل اسپاسم، ضد افسردگی‌ها و داروهای کاهش‌دهنده التهابات سیستم عصبی، ممکن است به عنوان عوارض جانبی موجب خستگی و کاهش انرژی شوند. بیماران ممکن است نیاز به تنظیم دوز یا تغییر داروها داشته باشند تا این عوارض جانبی به حداقل برسند.

-تاثیرات اختلالات روانی بر خستگی ثانویه

اضطراب و افسردگی از جمله اختلالات روانی شایع در بیماران ام‌اس هستند و هر دو می‌توانند به طور مستقیم باعث خستگی و کاهش انرژی شوند. افسردگی، که معمولاً همراه با کاهش انگیزه و احساس خستگی مزمن است، می‌تواند زندگی روزمره بیمار را تحت تأثیر قرار دهد. همچنین، اضطراب موجب افزایش تنش عضلانی و فشار روانی می‌شود که خستگی بیشتری را ایجاد می‌کند.

 

علل خستگی در افراد مبتلا به ام اس

خستگی در افراد مبتلا به ام‌اس اغلب به دلیل عوامل متعددی ایجاد می‌شود که ممکن است مستقیماً با تغییرات عصبی ناشی از بیماری مرتبط باشند یا به صورت غیرمستقیم تحت تأثیر عوارض جانبی و شرایط ثانویه بروز کنند. اختلال در عملکرد سیستم عصبی مرکزی در این بیماران می‌تواند به بروز خستگی پایدار و مزمن منجر شود که بر زندگی روزمره آنها تأثیر قابل توجهی می‌گذارد. علاوه بر این، برخی تغییرات فیزیولوژیکی و روانی ناشی از ام‌اس می‌توانند میزان خستگی را تشدید کرده و باعث شوند که بیماران حتی پس از استراحت نیز بهبودی قابل توجهی در انرژی خود احساس نکنند. از این رو، مدیریت خستگی در بیماران ام‌اس نیازمند یک رویکرد چندرشته‌ای و جامع است که به ارزیابی و کاهش عوامل مؤثر در خستگی بپردازد.

. محرک های رایج در ایجاد خستگی افراد مبتلا به ام‌اس

علل و محرک های رایج در خستگی افراد مبتلا به ام‌اس شامل عواملی مانند درد مزمن، اسپاسم‌های عضلانی و اختلالات خواب است که ناشی از وضعیت‌های مرتبط با ام‌اس مانند اسپاسم‌های شبانه یا تکرر ادرار در شب هستند. همچنین افزایش دمای بدن (پدیده اوتهوف)، عوارض جانبی برخی داروها، و مسائل روانی مانند افسردگی و اض طراب می‌توانند شدت خستگی را در این بیماران افزایش دهند. افزون بر این، کمبود فعالیت جسمانی و عفونت‌ها که در بیماران مبتلا به ام‌اس شایع‌تر است، از دیگر علل رایج خستگی محسوب می‌شوند. در ادامه به چند مورد که محرک برای ایجاد خستگی در افراد مبتلا به ام اس می باشند را آورده ایم:
-عفونت‌ها و بیماری‌های همزمان
-کمبود ویتامین‌ها و مواد مغذی (مانند ویتامین D و B12)
-درد مزمن و اسپاسم‌های عضلانی
-خستگی ناشی از عملکرد نامناسب سیستم ایمنی
-مشکلات تغذیه‌ای و کم‌آبی
-تغییرات هورمونی
-تغییرات در برنامه روزانه یا عادات خواب

 

 

سخن پایانی
خستگی ناشی از مولتیپل اسکلروزیس (ام‌اس) یکی از چالش‌برانگیزترین و شایع‌ترین علائم این بیماری است که به شدت بر کیفیت زندگی بیماران تأثیر می‌گذارد. شناسایی علل مختلف این خستگی، از جمله عوامل مرتبط با خود ام‌اس و شرایط دیگر، برای طراحی یک برنامه درمانی مؤثر ضروری است. درمان خستگی در بیماران ام‌اس نیازمند یک رویکرد جامع است که شامل درمان‌های دارویی و غیر دارویی، تغییرات در سبک زندگی، مدیریت استرس و استفاده از خدمات توانبخشی مانند گفتاردرمانی باشد. با اتخاذ این رویکردها و بهره‌مندی از مشاوره تخصصی، بیماران می‌توانند سطح انرژی خود را بهبود بخشیده و با خستگی ناشی از ام‌اس بهتر مقابله کنند.