خونریزی مغزی در کودکان نارس
نوزادانی که پیش از موعد به دنیا می‌آیند، به دلیل نارس بودن سیستم‌های بدن، بیشتر در معرض بیماری‌ها و عوارض مختلف قرار دارند. یکی از جدی‌ترین این مشکلات، خونریزی مغزی در نوزادان نارس است. این اختلال نه‌تنها می‌تواند حیات نوزاد را تهدید کند، بلکه در صورت بقا، آثار طولانی‌مدتی بر رشد شناختی، حرکتی و گفتاری او باقی می‌گذارد. آگاهی والدین و مراقبان از علل، علائم و روش‌های درمانی این عارضه، اولین گام برای پیشگیری و مدیریت بهتر است.
خونریزی مغزی در نوزادان نارس چیست؟
خونریزی مغزی به معنی نشت خون از رگ‌های ضعیف و شکننده مغز به بافت‌های اطراف است. این اتفاق در نوزادان نارس شایع‌تر است زیرا رگ‌های مغزی آنان هنوز ساختار کامل و مقاوم پیدا نکرده‌اند. این خونریزی معمولاً در منطقه‌ای به نام ژرمینال ماتریکس رخ می‌دهد که پر از مویرگ‌های حساس است. بسته به شدت آسیب، خونریزی در چهار درجه تقسیم‌بندی می‌شود. در موارد خفیف، نوزاد بدون پیامد جدی بهبود می‌یابد، اما در خونریزی‌های شدید، احتمال فلج مغزی، مشکلات شناختی یا حتی مرگ وجود دارد.
چرا نوزادان نارس بیشتر دچار خونریزی مغزی می‌شوند؟
رگ‌های مغزی در هفته‌های پایانی بارداری به مرور مقاوم می‌شوند. در نوزادان نارس، این تکامل به طور کامل رخ نداده است، بنابراین هرگونه تغییر ناگهانی در فشار خون یا سطح اکسیژن می‌تواند سبب پارگی مویرگ‌ها شود. همچنین بسیاری از نوزادان نارس پس از تولد دچار مشکلات تنفسی هستند که باعث کمبود اکسیژن در مغز می‌شود. عفونت‌های دوران بارداری، مشکلات انعقادی و زایمان‌های دشوار نیز به‌عنوان عوامل تشدیدکننده شناخته می‌شوند. به همین دلیل، خطرات زایمان زودرس برای مادر و نوزاد فراتر از دوران بارداری است و سال‌های بعدی زندگی کودک را هم تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
عوامل خطر خونریزی مغزی در نوزادان نارس
در این بخش برای وضوح بیشتر از بولت استفاده می‌کنیم:
-تولد زودتر از هفته ۳۰ بارداری
-وزن بسیار پایین هنگام تولد (کمتر از ۱۵۰۰ گرم)
-کمبود اکسیژن در طول یا بعد از زایمان
-عفونت‌های شدید مادر یا نوزاد
-مشکلات انعقادی و کمبود پلاکت‌ها
-زایمان با ابزار مانند فورسپس یا وکیوم
این عوامل به‌ویژه زمانی خطرناک‌تر می‌شوند که همزمان رخ دهند. شناسایی زودهنگام آنها، پزشکان را قادر می‌سازد اقدامات پیشگیرانه بهتری انجام دهند.
علائم و نشانه‌های خونریزی مغزی در نوزادان نارس
علائم خونریزی مغزی ممکن است بسیار ظریف باشند و والدین در ابتدا متوجه نشوند. نوزاد ممکن است بیش از حد خواب‌آلود باشد یا به محرک‌ها واکنش کمی نشان دهد. مشکلات تغذیه، مکیدن ضعیف یا بی‌اشتهایی نیز از علائم شایع است. در موارد شدیدتر، تشنج، مشکلات تنفسی و تغییرات غیرطبیعی در دور سر مشاهده می‌شود. برخی نوزادان دچار سفتی یا شلی غیرطبیعی اندام‌ها می‌شوند که می‌تواند نشانه آسیب عصبی ناشی از خونریزی باشد. تشخیص به موقع این علائم می‌تواند از بروز عوارض جبران‌ناپذیر جلوگیری کند.
روش‌های تشخیص خونریزی مغزی در نوزادان نارس
پزشکان برای تشخیص این مشکل از ترکیبی از معاینه بالینی و تصویربرداری استفاده می‌کنند. سونوگرافی از طریق ملاج باز یکی از بهترین و سریع‌ترین روش‌هاست، زیرا هم بدون خطر است و هم امکان پایش مکرر فراهم می‌شود. در مواردی که نیاز به بررسی دقیق‌تر وجود دارد، MRI یا CT اسکن تجویز می‌شود. آزمایش خون نیز برای ارزیابی مشکلات انعقادی و شمارش پلاکت‌ها انجام می‌شود. تشخیص سریع و دقیق اهمیت زیادی دارد، زیرا هر ساعت تأخیر می‌تواند آسیب‌های بیشتری به بافت مغزی وارد کند.
درمان خونریزی مغزی در نوزادان نارس
درمان بسته به شدت خونریزی متفاوت است. در موارد خفیف، مراقبت حمایتی کافی است؛ یعنی تأمین اکسیژن، کنترل دمای بدن، تنظیم مایعات و تغذیه مناسب. در خونریزی‌های متوسط، داروهایی برای کنترل تشنج یا کاهش فشار داخل جمجمه به کار می‌رود. در خونریزی‌های شدید که منجر به هیدروسفالی یا فشار شدید روی بافت مغزی می‌شود، جراحی ممکن است ضرورت پیدا کند. هدف اصلی درمان، جلوگیری از گسترش آسیب و حفظ عملکردهای حیاتی است. اما حتی پس از کنترل خونریزی، بسیاری از کودکان به توانبخشی طولانی‌مدت نیاز دارند.
مراقبت‌های پس از خونریزی مغزی
پس از عبور از مرحله بحرانی، مراقبت‌های طولانی‌مدت اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. کودک باید به طور منظم توسط متخصص مغز و اعصاب کودکان و تیم توانبخشی معاینه شود. رشد حرکتی و شناختی باید ماه به ماه پایش شود تا هرگونه تأخیر بلافاصله شناسایی شود. خانواده نیز باید آموزش ببینند که چگونه با کودک تعامل کنند تا رشد طبیعی‌تری داشته باشد. مراکز تخصصی مانند کاردرمانی در شرق تهران می‌توانند خدمات حرفه‌ای و متناسب با نیاز هر کودک ارائه دهند.
عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت خونریزی مغزی
برای این بخش نیز بولت پوینت مناسب‌تر است:
کوتاه‌مدت: مشکلات تنفسی، تشنج، ناپایداری فشار خون، نیاز به مراقبت‌های ویژه.
بلندمدت: فلج مغزی، تأخیر در رشد حرکتی، مشکلات گفتاری، اختلال یادگیری و تمرکز، مشکلات رفتاری.
این عوارض ممکن است تا سال‌های بعدی زندگی ادامه پیدا کنند و در قالب مشکلات نوزادان نارس در بزرگسالی ظاهر شوند. به همین دلیل توانبخشی مداوم و حمایت خانواده اهمیت فراوان دارد.
نقش توانبخشی در بهبود کودکان با سابقه خونریزی مغزی
توانبخشی یکی از مهم‌ترین مراحل مراقبت پس از خونریزی مغزی است. کاردرمانی به تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت کودک کمک می‌کند. گفتاردرمانی مشکلات زبانی و ارتباطی را کاهش می‌دهد و درمان‌های حسی-حرکتی باعث بهبود هماهنگی و استقلال فردی می‌شود. این فرآیند معمولاً طولانی است و نیازمند همکاری والدین و متخصصان مختلف است. با برنامه‌ریزی صحیح توانبخشی، کودک می‌تواند توانایی‌های از دست‌رفته را تا حد امکان بازیابد و کیفیت زندگی بهتری تجربه کند.
چگونه می‌توان از خونریزی مغزی در نوزادان نارس پیشگیری کرد؟
پیشگیری همیشه بهترین راهکار است. مراقبت‌های دوران بارداری باید جدی گرفته شود. مادران باردار باید تحت نظر متخصص باشند تا فشار خون، دیابت و عفونت‌ها کنترل شود. در موارد پرخطر، پزشکان داروهای کورتیکواستروئید تجویز می‌کنند تا ریه‌های جنین زودتر بالغ شود و خطر زایمان زودرس کاهش یابد. همچنین مدیریت صحیح زایمان و مراقبت‌های ویژه پس از تولد می‌تواند از بروز خونریزی مغزی جلوگیری کند.
نتیجه‌گیری
خونریزی مغزی در نوزادان نارس یک چالش جدی پزشکی است که می‌تواند زندگی کودک و خانواده را تحت تأثیر قرار دهد. تشخیص به موقع، درمان مناسب و مراقبت‌های توانبخشی نقشی حیاتی در کاهش عوارض دارد. والدین باید به علائم هشداردهنده توجه کنند و در اولین فرصت به پزشک مراجعه نمایند. استفاده از خدمات توانبخشی حرفه‌ای می‌تواند آینده‌ای روشن‌تر و مستقل‌تر برای این کودکان رقم بزند.
