دیزآرتری چیست؟
دیزآرتری یک اختلال گفتاری است که به دلیل ضعف یا اختلال در هماهنگی عضلات گفتاری ایجاد میشود. درمان این اختلال توسط کاردرمانی و گفتاردرمانی در شرق تهران توانسته نقش مهمی در بهبود بیماران ایفا کند. چرا که کاردرمانگران بر تقویت عضلات صورت و بهبود مهارتهای حرکتی تمرکز میکنند، و از سمتی دیگر گفتاردرمانگران به بهبود وضوح گفتار و استفاده از تکنیکهای ارتباطی کمک می نمایند. همچنین این اختلال معمولاً ناشی از آسیب به سیستم عصبی مرکزی یا محیطی می باشد که میتواند ناشی از بیماریهایی مانند دیزآرتری و پارکینسون، سکته مغزی و مولتیپل اسکروزیس باشد. همچنین درمان دیزآرتری بعد از سکته شامل همین گفتاردرمانی، تمرینات تقویتی می باشد که باعث بهبود تواناییهای گفتاری در فرد می شود.
تعریف اختلال دیزآرتری
دیزآرتری که یک اختلال گفتاری حرکتی است و به دلیل ضعف یا عدم هماهنگی عضلات گفتاری رخ میدهد، اغلب به علت آسیبهای عصبی ناشی از سکته، بیماری پارکینسون یا سایر شرایط عصبی ایجاد میشود. دیزآرتری نهتنها بر توانایی گفتاری فرد تأثیر میگذارد، بلکه میتواند بر اعتماد به نفس و کیفیت زندگی او نیز تأثیر منفی بگذارد. با این حال، پیشرفتهای علمی در زمینه درمان گفتار و تکنیکهای نوین، فرصتهای جدیدی را برای بهبود وضعیت مبتلایان به دیزآرتری فراهم کرده است.
تفاوت دیزآرتری با سایر اختلالات گفتاری
اختلال دیزآرتری با سایر مشکلات گفتاری مانند آپراکسی گفتار، لکنت و افازی متفاوت است. دیزآرتری به ناتوانی در گفتار مربوط است، در حالی که آپراکسی ناشی از مشکل در برنامهریزی حرکات، لکنت مرتبط با ناهماهنگی در جریان گفتار، و افازی مربوط به اختلالات در درک و تولید زبان است.
انواع اختلال دیزآرتری
شدت و نوع دیزآرتری به عواملی مانند علت زمینهای و موقعیت فرد بستگی دارد. درمان دیزآرتری شامل گفتاردرمانی و تکنیکهای توانبخشی است تا بهبود تواناییهای گفتاری فرد را تسهیل کند. دیزآرتری به چند نوع تقسیم میشود که هر کدام بر اساس محل آسیب در سیستم عصبی و نوع تأثیری که بر عضلات گفتاری میگذارند، متفاوت هستند. به عنوان مثال دیزآرتری در بزرگسالان ناشی از ضعف یا اختلال در هماهنگی عضلاتی است که برای تولید صدا و گفتار استفاده میشوند.
1. دیزآرتری فلجی (Flaccid Dysarthria)
علت این نوع اختلال آسیب به اعصاب محیطی یا عضلات می باشد که ویژگیهای آن ضعف عضلات گفتاری، گفتار آرام، صدای تنفسدار و ناهماهنگی در حرکات است.
2. دیزآرتری اسپاستیک (Spastic Dysarthria)
از آسیب به دستگاه عصبی مرکزی مانند آسیب به قشر مغز پیش می آید. تنش زیاد در عضلات گفتاری، گفتار کند، صدای خشک و خشن، و محدودیت در دامنه حرکات از علائم این اختلال می باشد.
3. دیزآرتری آتاکسیک (Ataxic Dysarthria)
افراد مبتلا به دیزآرتری آتاکسیک ممکن است در تولید صداهای مشخص، تنظیم تن و سرعت گفتار با چالش مواجه شوند. این اختلال میتواند منجر به گفتار غیرقابل فهم یا نامنظم شود و تأثیر منفی بر ارتباطات اجتماعی فرد بگذارد. درمان این نوع دیزآرتری معمولاً شامل گفتاردرمانی و تمرینات تقویتی برای بهبود هماهنگی عضلات است.
4. دیزآرتری هیپوکینتیک (Hypokinetic Dysarthria)
دیزآرتری هیپوکینتیک نوعی اختلال گفتاری است که معمولاً با بیماریهایی مانند پارکینسون مرتبط است. در این نوع دیزآرتری، افراد با کاهش تحرک و تن صدای ضعیف مواجه میشوند که ناشی از کاهش فعالیت عضلات گفتاری است. این اختلال میتواند باعث تولید صداهای یکنواخت و ناپایدار شود و فرد را در بیان واژهها و جملات با دشواری مواجه کند.
5. دیزآرتری هایپرکینتیک (Hyperkinetic Dysarthria)
دیزآرتری هیپرکینتیک نوعی اختلال گفتاری است که ناشی از حرکات غیرقابل کنترل یا افزایش فعالیت عضلات گفتاری میباشد. این نوع دیزآرتری معمولاً به دلیل اختلالات حرکتی مانند بیماری هانتینگتون یا برخی از شرایط عصبی دیگر ایجاد میشود. در افراد مبتلا به دیزآرتری هیپرکینتیک، ممکن است گفتار به صورت ناهموار و غیرقابل پیشبینی باشد و نشانههایی نظیر تغییرات ناگهانی در سرعت و تن صدا، تکرار غیرطبیعی صداها یا کلمات و مشکلات در تولید واژهها مشاهده شود.
6. دیزآرتری مختلط (Mixed Dysarthria)
دیزآرتری مختلط به حالتی اشاره دارد که ویژگیهای چندین نوع دیزآرتری در یک فرد مشاهده میشود. این نوع اختلال گفتاری معمولاً ناشی از چندین آسیب یا اختلال مختلف در سیستم عصبی است و میتواند به دلیل بیماریهایی مانند سکته مغزی، تروما یا بیماریهای نورودژنتیک رخ دهد.
7. دیزآرتری فلج محیطی
این نوع دیزآرتری به دلیل آسیب به اعصاب محیطی که عضلات گفتاری را کنترل میکنند بروز می نماید. برخلاف دیزآرتریهای ناشی از آسیب به مغز، در اینجا مشکل در انتقال پیامهای عصبی از نخاع یا اعصاب محیطی به عضلات وجود دارد. گفتار افراد در این نوع دیزآرتری شل، ضعیف و نامفهوم می باشد که اغلب با ضعف یا فلج عضلات چهره، زبان و حلق همراه می شود.
علائم و نشانه های اختلال دیزآرتری
علائم دیزآرتری ضعف، ناهماهنگی یا عدم کنترل عضلات گفتاری می باسد. این اختلال به علت مشکلات عصبی مختلفی ایجاد می شود که بر عضلات مربوط به گفتار، تنفس و تولید صدا تأثیر میگذارد. افراد مبتلا به دیزآرتری با مشکلاتی در تلفظ کلمات، کنترل شدت صدا، و هماهنگی حرکات عضلانی مرتبط با گفتار مواجه هستند. این مشکلات به وضوح گفتار پایین، سختی در درک گفتار، و تغییرات در آهنگ و سرعت گفتار منجر می شود.
1.نشانههای گفتاری در دیزآرتری
از جمله نشانههای گفتاری دیزآرتری شامل مشکلاتی در وضوح، تن و سرعت گفتار است که منجر به غیرقابل فهم شدن گفتار می شود. افراد مبتلا به این اختلال در کنترل نوسانات لحن و کیفیت صدا دچار مشکل هستند و حرکات غیرقابل کنترل در عضلات گفتاری را تجربه می کنند. می توان گفت که گفتاردرمانی یکی از روشهای اصلی درمان دیزآرتری در کودکان است. این درمان شامل تمرینات خاص برای تقویت عضلات گفتاری، تکنیکهای تنفسی و استراتژیهای ارتباطی است. همچنین، کاردرمانی و مشاورههای روانی ممکن است به بهبود تواناییهای اجتماعی و عاطفی کودک کمک کنند. هدف از این درمانها، بهبود کیفیت زندگی کودک و ارتقاء تواناییهای ارتباطی او است.
- وضوح گفتار پایین
وضوح گفتار پایین یکی از علائم بارز دیزآرتری است که ناشی از ضعف یا عدم هماهنگی عضلات گفتاری است. این مشکل به دلیل آسیب به اعصاب کنترلکننده عضلات صورت، زبان و حنجره ایجاد شده است. وضوح پایین گفتار منجر به مشکلات ارتباطی و کاهش اعتماد به نفس فرد می شود، که گفتاردرمانی در این مرحله با تمرکز بر تقویت عضلات گفتاری و بهبود تکنیکهای تنفسی میتواند به افزایش وضوح گفتار و کیفیت زندگی بیماران کمک کند.
- ناتوانی در کنترل شدت صدا
ناتوانی در کنترل شدت صدا یکی از مشکلات رایج در دیزآرتری است که به دلیل ضعف عضلات صوتی یا عدم کنترل مناسب تنفس ایجاد میشود، که در نهایت میتواند باعث اختلال در ارتباطات و کاهش اعتماد به نفس در فرد شود. همچنین این مشکل میتواند به دلیل ضعف عضلات گفتاری مربوط به تولید صدا نیز باشد.
2. نشانههای غیرگفتاری در دیزآرتری
تستهای دیزآرتری به ارزیابی نشانههای غیرگفتاری کمک میکنند که میتوانند بر تواناییهای گفتاری فرد تأثیر بگذارند. این تستها شامل ارزیابی قدرت و هماهنگی عضلات صورت و زبان، ظرفیت تنفسی، توانایی بلع و تأثیرات عاطفی و اجتماعی هستند. همچنین، بررسی قابلیتهای شناختی نیز ممکن است در این ارزیابیها گنجانده شود. نتایج این تستها به گفتاردرمانگران و کاردرمانگران کمک میکند تا برنامههای درمانی مؤثری برای بهبود تواناییهای گفتاری و کیفیت زندگی بیماران طراحی کنند.
- مشکلات تنفسی
مشکلات تنفسی در دیزآرتری تأثیر قابل توجهی بر تواناییهای گفتاری و کیفیت زندگی فرد دارد. به طوری که این مشکلات به دلیل ضعف عضلات تنفسی، کنترل نامناسب بر تنفس یا اختلال در هماهنگی حرکتی ایجاد میشود. افراد مبتلا به دیزآرتری در کنترل حجم و فشار هوای خروجی هنگام صحبت کردن دچار مشکل شوند، که منجر به صدای ضعیف یا نامفهوم میشود.
- ناتوانی در هماهنگی عضلات صورت
افراد ممکن است دچار ناتوانی در کنترل عضلات صورت، لبها، زبان یا فک شوند، که به صورت ضعف، سفتی یا ناهماهنگی در این نواحی بروز میکند و گفتار را مختل میکند.
دلایل و عوامل ایجاد کننده در بروز اختلال دیزآرتری
دیزآرتری معمولاً به دلیل آسیب به بخشهایی از مغز یا سیستم عصبی که حرکات عضلات گفتاری را کنترل میکنند، ایجاد میشود. این اختلال ممکن است در اثر مشکلات عصبی مختلفی مانند بیماریهای تخریبی، سکته مغزی، آسیبهای مغزی یا شرایطی که بر عملکرد عصبی تأثیر میگذارند، رخ دهد. در این شرایط، ارتباطات بین مغز و عضلات گفتاری به درستی عمل نمیکند، که منجر به ناتوانی در هماهنگی و کنترل عضلات مورد نیاز برای تولید گفتار میشود.
1. علل عصبی در بروز اختلال دیزآرتری
علل عصبی دیزآرتری معمولاً ناشی از آسیب یا اختلال در سیستم عصبی مرکزی یا محیطی است که کنترل حرکات عضلات گفتاری را تحت تأثیر قرار میدهد. این علل میتوانند شامل آسیبهای مغزی، اختلالات نورودژنتیک، مشکلات مخچهای، بیماریهای عصبی التهابی و عوامل ژنتیکی باشند. این اختلالات میتوانند به صورت جداگانه یا ترکیبی عمل کنند و شدت دیزآرتری به نوع و میزان آسیب عصبی بستگی دارد. به طور کلی، هر گونه اختلالی که بر عملکرد عصبی تأثیر بگذارد، میتواند به بروز دیزآرتری منجر شود.
- سکته مغزی
یکی از شایعترین دلایل دیزآرتری، سکته مغزی است. این اختلال میتواند به مناطقی از مغز که حرکات عضلات گفتاری را کنترل میکنند، آسیب وارد کند و منجر به ضعف یا فلج این عضلات شود. گفتاردرمانی میتواند با تمرینات خاص، تکنیکهای تنفسی و استراتژیهای ارتباطی به بهبود تواناییهای گفتاری و کیفیت زندگی بیماران مبتلا به دیزآرتری مغزی کمک کند.
- بیماری پارکینسون
پارکینسون نوعی بیماری عصبی تخریبی است که باعث کاهش تولید دوپامین در مغز میشود. این کاهش منجر به مشکلات در کنترل حرکات، از جمله حرکات عضلات گفتاری میشود. تاثیر گفتاردرمانی بر بیماران پارکینسون به شکلی می باشد که سبب بهبود تواناییهای گفتاری و ارتباطی در فرد شده و در نهایت منجر به کاهش مشکلات بلع و افزایش وضوح گفتاری می شود. همچنین، گفتاردرمانی به بیماران کمک میکند تا با افزایش اعتماد به نفس، روابط اجتماعی خود را بهبود بخشند و کیفیت زندگی خود را ارتقاء دهند. به طور کلی، گفتاردرمانی به عنوان یک ابزار کلیدی در مدیریت علائم بیماری پارکینسون شناخته میشود.
- مولتیپل اسکلروزیس (MS)
MS یک بیماری خودایمنی است که به غلافهای محافظتی اعصاب (میلین) آسیب میرساند و ارتباطات عصبی را مختل میکند. این اختلال میتواند منجر به دیزآرتری در نتیجه ناتوانی در هماهنگی عضلات گفتاری شود. اما می توان با گفتاردرمانی در ام اس روشی مؤثر برای مدیریت مشکلات گفتاری در این بیماران ایجاد نمود.
2. آسیبهای مغزی که منجر به دیزآرتری می شوند
آسیبهای مغزی، چه ناشی از تصادف و ضربه باشد و چه در اثر جراحی، میتوانند به مناطقی از مغز که مسئول هماهنگی و کنترل عضلات گفتاری هستند، آسیب وارد کنند و منجر به دیزآرتری شوند.
- آسیبهای تروما
ضربات شدید به سر یا آسیبهای تروماتیک دیگر ممکن است به مغز آسیب رسانده و موجب دیزآرتری شوند. این آسیبها معمولاً نواحی کنترلکننده حرکات گفتاری را تحت تأثیر قرار میدهند.
- تومورهای مغزی
تومورهای مغزی نیز میتوانند به مناطقی از مغز فشار وارد کنند که مسئولیت کنترل گفتار و حرکت عضلات گفتاری را بر عهده دارند. این فشار یا آسیب مستقیم به بافت عصبی منجر به دیزآرتری میشود.
روشهای تشخیص اختلال دیزآرتری
تشخیص دیزآرتری به یک رویکرد چندرشتهای نیاز دارد. همکاری نزدیک بین متخصصان نورولوژی که مشکلات عصبی و مغزی را ارزیابی میکنند و گفتاردرمانگران که عملکرد گفتاری فرد را بررسی میکنند، اهمیت بالایی دارد. بر اساس نتایج این ارزیابیها، تمرینات دیزآرتری و برنامه درمانی جامع از جمله تقویتی عضلات گفتاری، تمرینات تنفسی و اصلاح الگوهای گفتاری ایجاد میشود.
1. ارزیابی گفتاردرمانی در دیزآرتری
ارزیابی گفتاردرمانی دیزآرتری یک فرآیند جامع است که به منظور تشخیص و تعیین شدت اختلال گفتاری انجام میشود. ارزیابی گفتاری دیزآرتری شامل بررسی تاریخچه پزشکی فرد، مشاهده الگوهای گفتار، و انجام تستهای استاندارد برای اندازهگیری وضوح، تن و سرعت گفتار است. همچنین، ارزیابی ممکن است شامل تحلیل حرکات عضلات گفتاری و تواناییهای حرکتی مرتبط با گفتار باشد. هدف از این ارزیابی شناسایی نقاط قوت و ضعف فرد در تولید گفتار و تعیین بهترین رویکردهای درمانی برای بهبود تواناییهای گفتاری و ارتباطی اوست. نتیجهگیری از ای ارزیابی ها، به درمان دیزآرتری با گفتاردرمانی کمک می نماید.
- تستهای ارزیابی گفتار و صدا
- تست وضوح گفتار
- تست تن و تنفس
- تست سرعت گفتار
- تحلیل حرکات عضلات گفتاری
- تستهای استاندارد
2. ارزیابی نورولوژیکی در دیزآرتری
ارزیابی نورولوژیکی دیزآرتری به بررسی عملکرد سیستم عصبی مرکزی و محیطی در ارتباط با گفتار و تولید صدا میپردازد. این ارزیابی شامل معاینه بالینی برای شناسایی نشانههای عصبی مانند ضعف عضلانی، عدم تعادل، و اختلالات حرکتی است. متخصصان نورولوژی از تستهای مختلفی برای بررسی تواناییهای حرکتی، حس، و عملکرد شناختی استفاده میکنند تا تأثیرات احتمالی آسیبهای مغزی یا بیماریهای عصبی را شناسایی کنند. همچنین، این ارزیابی میتواند شامل تصویربرداری مغزی مانند MRI یا CT اسکن برای مشاهده آسیبهای ساختاری باشد. هدف اصلی این ارزیابی شناسایی علل دیزآرتری عصبی، تعیین نوع و شدت اختلال، و کمک به برنامهریزی درمانی مناسب برای بهبود تواناییهای گفتاری فرد است. این فرآیند به درک بهتر از تعاملات پیچیده بین آسیبهای عصبی و اختلالات گفتاری کمک میکند.
- اسکنهای مغزی (MRI و CT)
اسکنهای مغزی مانند MRI (تصویربرداری تشدید مغناطیسی) و CT (توموگرافی کامپیوتری) ابزارهای مهمی در ارزیابی دیزآرتری هستند. این تکنیکها به پزشکان کمک میکنند تا آسیبهای ساختاری در مغز، مانند سکته مغزی، تومورها، یا آسیبهای تروماتیک را شناسایی کنند. MRI با استفاده از میدانهای مغناطیسی و امواج رادیویی تصاویری دقیق و با کیفیت بالا از بافت مغز ارائه میدهد، در حالی که CT از پرتوهای X برای ایجاد تصاویری سریعتر و مناسبتر برای تشخیص سریع استفاده میکند. این تصاویر میتوانند به تشخیص علل عصبی دیزآرتری و تعیین نوع و شدت آسیب کمک کنند، که در نهایت به برنامهریزی درمانی مناسب منجر میشود.
- آزمایشات عملکرد عصبی
آزمایشات عملکرد دیزآرتری عصبی برای بررسی دقیق چگونگی عملکرد اعصاب و عضلاتی که به گفتار مرتبط هستند، به کار گرفته میشود. این آزمایشها شامل الکترومیوگرافی (EMG) و مطالعات هدایت عصبی هستند که توانایی عضلات گفتاری برای پاسخ به سیگنالهای عصبی را بررسی میکنند. این آزمایشات به تشخیص مشکلات مرتبط با عصبهای محیطی و عضلات گفتاری که در دیزآرتری دخیل هستند کمک میکنند.
