سندروم گیلن باره چیست؟
سندرم گیلن باره یک بیماری خودایمنی حاد است که سیستم ایمنی بدن که وظیفهاش دفاع در برابر عوامل خارجی مانند باکتریها و ویروسهاست، به اشتباه به بخشی از سیستم عصبی محیطی حمله میکند. سیستم عصبی نیز محیطی است که مغز و نخاع را به سایر قسمتهای بدن، از جمله عضلات و پوست، متصل میکنند و ایجاد مشکل در این ناحیه میتواند مشکلات حاد زیادی برای سیستم حرکتی بدن ایجاد کند.
این حمله اغلب غلاف میلین که پوشش چربی محافظ اطراف فیبرهای عصبی هستند را هدف میگیرد. البته گاهی به آکسون که همان بخش اصلی فیبر عصبی است نیز حمله ور میشود. آسیب به این ساختارها، توانایی اعصاب برای انتقال سیگنالهای عصبی به عضلات را مختل میسازد که این اختلال در انتقال پیامها، منجر به ضعف عضلانی، بیحسی یا گزگز میشود که معمولاً به صورت ناگهانی شروع شده و به سرعت پیشرفت میکند. پس فهم این نوع مشکلات میتواند باعث جلوگیری از خیلی از اختلالات در کودکان یا بزرگسالان شود.
علل و محرکهای شایع
متخصصان هنز در حال بررسی و تحقیق هستند که دقیقا علت اصلی این بیماری چیست و متاسفانه فعلا دلیل آن مشخص نیست، اما در حدود دو سوم موارد، گیلن باره چند روز یا چند هفته پس از یک مشکل عفونی رخ میدهد و باعث این بیماری شود. اواین عامل عفونتها هستند که شایعترین محرک نیز محسوب میشود. چون عفونت باکتریایی امپیلوباکتر ژژونی اغلب باعث مسمومیت غذایی میشود. عفونتهای ویروسی مانند سیتومگالوویروس، ویروس اپشتین بار، آنفولانزا و کووید-19 نیز میتوانند از جمله عوامل این مشکل باشند. این ارتباط به پدیدهای به نام تقلید مولکولی نسبت داده میشود و جایی که ساختارهای موجود در پاتوژن شبیه ساختارهای موجود در اعصاب انسان هستند، سیستم ایمنی به اشتباه به هر دو حمله میکند و به گیلن باره ختم میشود. عامل بعدی جراحی یا تروما است باید بگویم در موارد کمی، جراحی یا یک حادثه تروماتیک میتواند به عنوان یک محرک عمل کند، اما باز هم این عامل میتواند تاثیر گذار باشد. لذا وقتی به کلینیک درمانی دکتر سیانکی مراجعه میکنید باید اطلاعات دقیقی از بیماریها و عملهایی که روی بیمار انجام شده در اختیار تیم قرار دهید تا با بررسی تاریخچه پزشکی بیمار تحلیل مناسبی انجام شود و روند بهبودی علکمرد بهتری داشته باشند.
علائم اولیه و روند پیشرونده ضعف عضلانی
علائم گیلن باره معمولاً به صورت متقارن و رو به بالا پیشرفت میکند. یعنی اغلب با حس گزگز یا ضعف در پاها و انگشتان پا آغاز شده و طی چند ساعت تا چند هفته به سمت بازوها و تنه گسترش مییابد. در مورد ضعف و فلج باید بگویم بارزترین علامت است و میتواند از یک ضعف خفیف تا فلج کامل متغیر باشد. در این شرایط بیمار ممکن است در بالا رفتن از پلهها یا راه رفتن مشکل پیدا کند. این ضعف سریعاً میتواند به عضلات تنفسی و عضلات صورت سرایت کرده و باعث مشکلات جدی در تنفس، بلع و صحبت کردن شود.
حسهای غیرطبیعی مثل احساس سوزن سوزن شدن، درد عصبی، یا از دست دادن حس عمقی آگاهی از موقعیت بدن نیز یکی دیگر از علائم این بیماری است. معمولاً علائم در عرض 2 تا 4 هفته به اوج خود میرسند و پس از آن، مرحله پلاتو شروع میشود که باید به سرعت تشخیص و مراحل درمانی شروع شود. چون هر چه سریعتر این علائم را شناسایی کنید درمانهای نجاتبخش موفقیت آمیزتر خواهد بود و باعث محدود کردن آسیب عصبی خواهد شد.
انواع و زیرگونهها
AIDP که شایعترین نوع در آمریکای شمالی و اروپا است و سیستم ایمنی عمدتاً به غلاف میلین حمله میکند و چنین مشکلی را بروز میدهد. در AMAN آسیب عمدتاً به آکسونهای حرکتی وارد میشود که این مورد در منطقه آسیا بیشتر دیده شده است. این مورد روند بهبودی بسیار کندی دارد، چون زیرا ترمیم آکسونها دشوارتر از ترمیم میلین است. نوع دیگر نیز MFS است که یک زیرگونه نادرتر است که با سه علامت
1. فلج عضلات چشم ،
2. از دست دادن هماهنگی حرکات،
3. و فقدان رفلکسها مشخصه شناخته میشود. البته این نوع سندرم معمولاً به خوبی به درمان پاسخ میدهد، اما باز هم تشخیص و اقدام سریع توسط مرکز تخصصی کاردرمانی بلوار فردوس برای درمان میتواند تاثیر بیشتری داشته باشد.
روشهای تشخیص پزشک
روش اول معاینه بالینی است که پزشک وجود ضعف در هر دو طرف بدن و فقدان یا کاهش رفلکسهای تاندونی عمقی را بررسی میکند و سرعت پیشرفت را تشخیص داده و مراحل درمانی را شروع میکند. پونکسیون کمری هم روشی دیگر است که برای نمونهبرداری از مایع مغزی نخاعی انجام میشود. آخرین روش نیز مربوط به مطالعات هدایت عصبی و الکترومیوگرافی است و در این روش میزان سرعت انتقال سیگنالهای عصبی و پاسخ عضلانی اندازهگیری میشود. این تستها میتوانند محل و نوع آسیب را تأیید کنند و مراحل درمانی مطابق نتیجه بدست آمده پیگیری شود.
درمانهای فوری و مؤثر
گیلن باره یک وضعیت اورژانسی پزشکی است و درمان باید در اسرع وقت، ترجیحاً در چند روز اول شروع شود، پس باید دو روش درمانی اصلی که مستقیماً بر سیستم ایمنی تأثیر میگذارند، در این روند درمانی برای روی بیمار انجام شود. اولین روش ایمونوگلوبولین وریدی است که شامل تزریق دوز بالایی از پروتئینهای آنتیبادی سالم به رگ است. نوع عملکرد این روش درمانی بدین صورت است که با مهار کردن آنتیبادیهای مضر که به اعصاب حمله میکنند مقابله میکند. این روش با توجه به بازخورد درمانی مناسبی که داشته در در سراسر جهان به طور گسترده استفاده میشود. ما نیز در تیم درمانی دکتر سیانکی به این روش تسلط کامل داریم و میتوانیم برای روی بیماران انجام دهیم و روند درمان را تسریع کنیم.
روش دوم درمانی نوع پلاسمافرز است و فرایندی شبیه دیالیز دارد که در آن بخشی از خون بیمار که حاوی آنتیبادیهای مخرب است، از بدن خارج شده و با یک مایع جایگزین مانند آلبومین یا پلاسمای اهداکننده جایگزین میشود و میتواند درمان را تسریع کند. در مورد اینکه کدام روش بهتر است باید بگویم هر دو روش درمانی، بهطور یکسان در کوتاهتر کردن دوره بیماری و سرعت بخشیدن به بهبودی موثر هستند. اما اینکه کدام روش باید بر روی بیمار انجام شود به شرایط بیمار و تشخیص پزشک دارد.
مراقبتهای حمایتی و کنترل عوارض تنفسی
از آنجایی که ضعف عضلات تنفسی میتواند به سرعت زندگی بیمار را تهدید کند، بیماران مبتلا به GBS حاد باید در بخش مراقبتهای ویژه ICU بستری شوند تا عملکرد ریوی آنها بهطور پیوسته کنترل شود و در صورت نیاز، تهویه مکانیکی برای بیمار انجام میشود. همچنین برخی موارد سیستم عصبی خودکار که ضربان قلب، فشار خون و عملکرد مثانه را تنظیم میکند، ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد. این امر میتواند منجر به نوسانات خطرناک در فشار خون یا ریتم قلب شود که نیاز به مدیریت دقیق دارویی دارد و حتما باید مطابق تجویز پزشک داروها تجویز شوند. مدت بهبودی نیز میتواند از چند هفته تا چند سال متغیر باشد، اما بیشتر بیماران در عرض شش ماه تا یک سال شروع به بازیابی عملکرد خود میکنند. اما حتما در تمام مراحل درمانی باید به صرت مداوم با پزشک در ارتباط بود تا در صورت مشاهده هرگونه مشکل در روند درمانی از پزشک کمک گرفته شود.
نقش واکسیناسیون و خطرات مرتبط
شواهد نشان میدهد که واکسنهای آنفولانزای فصلی خطر ابتلا به GBS را به طور بسیار کم و محدود افزایش میدهند و جالب است بدانید که خود عفونت آنفولانزا، خطر بسیار بالاتری برای ابتلا به گیلن باره دارد. در مورد کووید-19 نیز مطالعات گسترده نشان دادهاند که خطر ابتلا به گیلن باره پس از واکسنهای کووید-19 در سطح پایه یا پایینتر از آن چیزی است که پس از عفونت با خود ویروس رخ میدهد. البته سازمانهای معتبر بهداشتی جهان تأکید میکنند که فواید واکسیناسیون در پیشگیری از ابتلاهای شدید و مرگومیر، بسیار بیشتر از خطر بسیار ناچیز ابتلا به GBS است.
توانبخشی، فیزیوتراپی و بازگشت به زندگی روزمره
فاز توانبخشی پس از تثبیت وضعیت حاد، حیاتیترین مرحله در مسیر بهبودی است. اینجاست که نقش کاردرمانی در بزرگسالان و فیزیوتراپی بسیار پررنگ میشود. خدمات توانبخشی در تیم درمانی دکتر سیانکی بر اصول زیر استوار است.
1. فیزیوتراپی
تمرکز بر بازگرداندن قدرت، دامنه حرکتی و تعادل عضلانی است. درمانگران با استفاده از تمرینات سبک، به تدریج قدرت از دست رفته را بازیابی میکنند و از کوتاهی عضلات (کانترکچر) جلوگیری مینمایند.
2. کاردرمانی
این بخش از درمان در مرکز تخصصی کاردرمانی بلوار فردوس به طور ویژه بر کمک به بیمار برای بازگشت به فعالیتهای زندگی روزمره تمرکز دارد و هدف تیم ما حداکثر استقلال در کارهایی مانند لباس پوشیدن، حمام کردن، غذا خوردن و مدیریت خانه است. درمانگران ما روشهای جبرانی، وسایل کمکی تخصصی مانند ابزارهای گرفتن و جابهجایی و اصلاح محیط خانه و محل کار را آموزش میدهند. در واقع، هدف کاردرمانی فقط ترمیم فیزیکی نیست، بلکه بازگرداندن مشارکت فرد در زندگیاش است تا بتواند بدون کمک کسی به امور زندگی خود برسد.
3. گفتاردرمانی
اگر عضلات صورت و بلع تحت تأثیر قرار گرفته باشند، گفتاردرمانگر به بهبود توانایی صحبت کردن، مدیریت ترشحات و جلوگیری از آسپیراسیون ورود غذا یا مایعات به ریهها کمک میکند. برای این موضوع نیز ما در تیم درمانی دکتر سیانکی با ارائه یک برنامه توانبخشی عالی پشتیبان شما در هر مرحله از روند بهبودی هستیم. پس اگر با بیماری گیلن باره روبهرو هستید با افتخار در مرکز تخصصی کاردرمانی بلوار فردوس در خدمت شما هستیم و تا درمان شما به سرعت به اتمام برسد.
