فلج ارب چیست؟
فلج ارب نوعی آسیب عصبی در نوزادان است که معمولاً هنگام زایمان و به‌ویژه در زایمانهای سخت یا طولانی رخ می‌دهد. این آسیب زمانی اتفاق می‌افتد که گردن یا بازوی نوزاد بیش از حد کشیده شود. علائم آن معمولاً از بدو تولد قابل مشاهده است و شامل ضعف یا فلج بازو، کاهش حرکت و حس در بازو، آرنج، مچ و کف دست میشود. بازوی نوزاد اغلب در کنار بدن قرار می‌گیرد، آرنج صاف است و کف دست به سمت عقب برمی‌گردد.
خبر خوب این است که بسیاری از نوزادان مبتلا به فلج ارب، با تشخیص و درمان به‌موقع می‌توانند بهبودی کامل پیدا کنند. حدود ۸۰ تا ۹۶ درصد از کودکان طی یک سال یا کمتر، توانایی حرکت و حس بازوی خود را دوباره به دست می‌آورند.
با این حال، اقدام سریع در روزها و هفته‌های ابتدایی تولد بسیار حیاتی است. مراجعه به بهترین مرکز کاردرمانی در تهران میتواند نقش مهمی در بهبود سریع‌تر و کامل‌تر کودک داشته باشد. کاردرمانگران متخصص با استفاده از تمرینات هدفمند، ماساژ، تحریک عضلات و روش‌های توانبخشی پیشرفته، به بازگرداندن عملکرد طبیعی بازو کمک می‌کنند.
علت فلج ارب
عدم تناسب سر با لگن
عدم تناسب سر با لگن زمانی رخ می‌دهد که سر نوزاد نسبت به لگن مادر بزرگ‌تر باشد یا لگن مادر کوچک یا غیرعادی شکل گرفته باشد. در این شرایط، عبور سر و شانه‌های نوزاد از کانال زایمان با مشکل مواجه میشود. فشار و کشش بیش از حد در این مرحله باعث میشود اعصاب شبکه بازویی بیش از حد کشیده شوند و احتمال آسیب عصبی افزایش یابد. این آسیب میتواند منجر به ضعف یا فلج بازو و دست شود.
دیسوتشی شانه
دیسوتشی شانه وضعیتی است که در آن سر نوزاد خارج شده اما یکی یا هر دو شانه پشت استخوان لگن مادر گیر کرده‌اند. در این حالت، پزشک یا ماما مجبور است شانه‌ها را به بیرون بکشد، که باعث کشیده شدن شدید اعصاب بازویی میشود. حتی تلاش‌های کوچک و معمول برای کمک به زایمان میتواند منجر به آسیب عصبی شود.
زایمان بریچ
در زایمان بریچ، پاهای نوزاد ابتدا از رحم خارج می‌شوند و نه سر. این وضعیت غیرعادی باعث میشود که هنگام عبور شانه‌ها فشار زیادی به بازوها وارد شود. به دلیل اینکه شانه‌ها و بازوها در معرض کشش غیرطبیعی هستند، شبکه عصبی بازویی ممکن است آسیب ببیند و فلج ارب ایجاد شود.
زایمان طولانی
طولانی شدن مرحله دوم زایمان (زمانی که نوزاد در کانال زایمان قرار دارد) بیش از یک ساعت میتواند فشار زیادی بر سر، شانه و بازوهای نوزاد وارد کند. این فشار مداوم باعث کشش و آسیب به اعصاب بازویی میشود. هر چه زایمان طولانی‌تر شود، احتمال آسیب عصبی و فلج ارب بیشتر میشود.
وزن زیاد نوزاد
نوزادان بزرگ یا سنگین هنگام عبور از کانال زایمان بیشتر در معرض فشار و کشش قرار دارند. وزن زیاد باعث میشود شانه‌ها گیر کنند و نیاز به فشار بیشتر برای بیرون آوردن آن‌ها باشد. این فشار میتواند به اعصاب بازویی آسیب وارد کند و فلج ارب ایجاد کند.
شکل غیرطبیعی لگن مادر
اگر لگن مادر کوچک یا غیرعادی باشد، عبور نوزاد دشوار میشود و احتمال گیر کردن سر یا شانه‌ها افزایش می‌یابد. این وضعیت فشار و کشش بیشتری به بازوها وارد میکند و میتواند باعث آسیب عصبی شود.
دیابت مادر
ابتلای مادر به دیابت بارداری یا دیابت مزمن باعث افزایش وزن جنین میشود و شانس تولد نوزاد بزرگ‌تر را بالا می‌برد. افزایش وزن نوزاد و بزرگ شدن جثه باعث میشود زایمان سخت‌تر شود و فشار و کشش روی شانه‌ها و بازوها بیشتر شود. این شرایط خطر فلج ارب را افزایش می‌دهد.
علائم فلج ارب
فلج ارب معمولاً از همان روزهای اول تولد قابل مشاهده است و یکی از بارزترین نشانه‌های آن ناتوانی نوزاد در حرکت دادن بازوی خود است. بازوی آسیب‌دیده معمولاً در کنار بدن آویزان می‌ماند و کف دست به سمت داخل چرخیده است، در حالی که بازوی دیگر به طور طبیعی حرکت میکند. نوزاد از بازوی مبتلا کمتر استفاده میکند یا اصلاً آن را حرکت نمی‌دهد. ضعف یا فلج عضلات شانه و بازو نیز از دیگر علائم شایع این عارضه است.فلج ارب معمولاً تنها یک سمت بدن را درگیر میکند و شدت آن از ضعف خفیف تا فلج کامل متفاوت است.
در موارد خفیف، ممکن است فقط بخشی از عضلات ضعیف شوند و کودک بتواند تا حدودی بازوی خود را حرکت دهد، اما در موارد شدیدتر، کل بازو از شانه تا انگشتان بی‌حرکت میشود. بیحسی یا کاهش حس در بازو و دست نیز در برخی نوزادان دیده میشود و گاهی نوزاد نسبت به لمس یا درد در بازوی آسیب‌دیده واکنش نشان نمی‌دهد.
در طول زمان، اگر درمان به موقع انجام نشود، کوتاه‌شدگی عضلات و تغییر شکل بازو ایجاد میشود. شانه ممکن است به سمت داخل چرخیده و حرکت آن محدود شود و رشد بازو و دست آسیب‌دیده نسبت به سمت سالم کمتر باشد، که تفاوت اندازه بین دو دست به‌تدریج مشهود میشود. در کودکان بزرگ‌تر، ضعف در گرفتن یا نگه داشتن اجسام با دست آسیب‌دیده دیده میشود و حرکات هماهنگ مانند برداشتن وسایل، بالا بردن بازو یا خم کردن آرنج برای آن‌ها دشوارتر میشود. در برخی موارد، بازو حالتی شل و بی‌جان پیدا میکند و اصطلاحاً به آن بازوی آویزان گفته میشود.
به طور کلی، علائم اصلی فلج ارب شامل موارد زیر هستند:
ضعف یا بی‌حرکتی در بازو
آویزان بودن بازو در کنار بدن با کف دست رو به داخل
ناتوانی در خم کردن آرنج یا بالا بردن بازو
بیحسی یا کاهش حس در بازو و دست
ضعف در گرفتن یا نگه داشتن اشیاء
کوتاه‌شدگی یا تغییر شکل بازو در طول زمان
تشخیص فلج ارب
پزشک معمولاً بلافاصله پس از تولد، نوزاد را از نظر علائم احتمالی فلج ارب معاینه میکند. یکی از نشانه‌های اولیه این عارضه، ناتوانی نوزاد در حرکت دادن بازو است. در بیشتر موارد، بازوی آسیب‌دیده در کنار بدن آویزان است و کف دست به سمت داخل چرخیده قرار می‌گیرد. ممکن است نوزاد نتواند بازوی خود را خم کند یا در برابر لمس و تحریک واکنشی نشان دهد.
برای اطمینان از تشخیص، پزشک علاوه بر معاینه فیزیکی، عملکرد عصبی و عضلانی نوزاد را نیز بررسی میکند. در صورتی که احتمال آسیب جدی‌تر وجود داشته باشد، از روش‌های تصویربرداری مانند MRI یا سی‌تی میلوگرافی برای مشاهده وضعیت اعصاب استفاده میشود. در برخی موارد، آزمایش الکترومیوگرافی نیز انجام میشود تا میزان فعالیت الکتریکی عضلات و سلامت اعصاب مشخص شود. این بررسی‌ها کمک می‌کنند تا پزشک تشخیص دهد که آیا عصب فقط کشیده شده یا دچار پارگی یا جداشدگی از نخاع شده است.
معمولاً پزشک وضعیت نوزاد را در ماه‌های بعد نیز پیگیری میکند تا روند بهبودی یا احتمال نیاز به درمان‌های توانبخشی را ارزیابی کند. در صورتی که طی چند ماه بهبودی مشاهده نشود، ممکن است نیاز به فیزیوتراپی تخصصی یا حتی جراحی وجود داشته باشد.
تشخیص سریع فلج ارب اهمیت زیادی دارد، زیرا اگر درمان به موقع آغاز شود، بسیاری از نوزادان می‌توانند به مرور توان حرکتی طبیعی بازوی خود را بازیابند. در مقابل، تأخیر در تشخیص و درمان ممکن است منجر به کوتاه شدن عضلات، تغییر شکل بازو یا ضعف دائمی شود. بنابراین، اگر والدین متوجه شوند نوزادشان بازوی خود را کمتر حرکت می‌دهد، یا هنگام لمس بازو واکنشی نشان نمی‌دهد، باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنند تا بررسی‌های لازم انجام شود.
راه‌های درمان فلج ارب
درمان فلج ارب بسته به شدت آسیب متفاوت است و شروع زودهنگام آن شانس بهبودی را افزایش می‌دهد. در موارد خفیف، کاردرمانی با تمرین‌های کششی و حرکات ساده بازو و شانه، دامنه حرکت را حفظ کرده و از کوتاه‌شدگی عضلات جلوگیری میکند. ماساژ و تحریک حسی نیز به بهبود عملکرد عصبی کمک میکند.
والدین نقش مهمی در انجام تمرین‌های روزانه در خانه دارند، اما تمامی تمرین‌ها باید تحت نظارت پزشک و کاردرمانگر انجام شود تا از ایمنی کودک اطمینان حاصل شود. در برخی موارد، از بریس یا اسپلینت برای حفظ وضعیت صحیح بازو استفاده میشود. اگر پیشرفت کافی حاصل نشود، پزشک ممکن است جراحی برای ترمیم یا پیوند عصب توصیه کند و پس از آن کاردرمانی ادامه می‌یابد تا حرکت طبیعی بازو بازیابی شود.
با تشخیص زودهنگام، تمرین منظم و همراهی والدین، و با پیگیری منظم توسط پزشک و کاردرمانگر، بسیاری از کودکان می‌توانند عملکرد بازوی خود را بازیابند و زندگی فعال و سالمی داشته باشند.
