آشنایی با اختلال وسواس فکری ( OCD )

اختلال وسواس فکری-اجباری یکی از اختلالات روانی شایع است که با افکار مزاحم و تکراری، و رفتارهای اجباری برای کاهش اضطراب مرتبط با این افکار مشخص می‌شود. افراد مبتلا اغلب با افکار ناخواسته و مزاحم در مورد موضوعاتی مانند آلودگی، ایمنی، یا نظم و تقارن روبرو هستند که این افکار به شدت اضطراب‌آور و ناخوشایند می باشد. برای مقابله با این اضطراب، کاردرمانی ذهنی با روش های پیشرفته خود در مرکز توانبخشی به درمان اختلال وسواس فکری پرداخته است. رفتار هایی مثل شستشوی مکرر دست‌ها، بررسی دوباره قفل‌ها، یا مرتب کردن اشیاء که این رفتارها معمولاً به طور موقت اضطراب را کاهش می‌دهند، اما در طول زمان به یک چرخه بی‌پایان منجر شده و زندگی فرد را به شدت مختل خواهد کرد.
مدیریت اختلال وسواس فکری نیاز به رویکردی هایی دارد که در این مقاله از لحاظ های گوناگون، به انواع اختلالات وسواس فکری پرداخته و مورد بررسی قرار می گیرد. تکنیک‌های مدیریت استرس و آگاهی از علل و عواملی که باعث بروز این نوع اختلال می شود در ادامه مقاله به آن پرداخته شده است.

 

 

اختلال وسواس فکری ( OCD ) چیست؟

مدیریت استرس در اختلال وسواس فکری بشدت سخت می باشد. این اختلالات با افکار مزاحم، تکراری و ناراحت‌کننده که از سوی وسواس بیش از حد فکری می آید زندگی فرد را به چالش می کشد. البته برای جلوگیری از این قبیل مشکلات می توان با مراجعه به مرکز کاردرمانی و گفتار درمانی شمال تهران مراجعه نمود، که با آموزش ها و درمان هایی که در این مرکز صورت می گیرد، فرد را به زندگی عادی خود و به دور از تنش بر می گرداند.

 تعریف و مرور کلی بر اختلال وسواس فکری

اختلال وسواس فکری یکی از اختلالات اضطرابی است که معمولاً در دوران نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع می‌شود، اما می‌تواند در هر سنی رخ دهد. علائم اختلال وسواس فکری در بزرگسالان به گونه می باشد که فرد اغلب متوجه می‌شود که افکار و رفتارهایشان بی‌منطق است، اما قادر به متوقف کردن آن‌ها نیستند. این افکار و رفتارها به شدت به زندگی روزمره فرد آسیب می رساند و در برخی موارد، باعث ناتوانی شدید وی می شود.

 علائم اصلی اختلال وسواس فکری

از علائم اصلی این نوع اختلال، که همانطور از اسمش پیداست این است که در افکار خود دچار وسواس های شدید و بی منطق می شوند، از طرفی دیگر تصاویر ذهنی، یا انگیزه‌های ناخواسته و تکراری ای که باعث اضطراب یا ناراحتی شدید او می شود از علائم واضحی است که در این نوع اختلال پدیدار می شود. از طرفی، جدیدترین رویکردهای درمانی در اختلال یادگیری نشان داده است که افرادی که دچار وسواس فکری هستند، علائم اختلال یادگیریشان پر رنگ تر می باشد، موضوعات وسواسی که شامل ترس از آلودگی، افکار خشن، یا نیاز به تقارن و ترتیب خاص است، موجب پراکندگی افکار فرد می شود و او را از یادگیری باز می دارد.

 تفاوت اختلال وسواس فکری با اضطراب معمولی

در حالی که اضطراب معمولی ممکن است ناشی از موقعیت‌های خاص باشد و به مرور زمان کاهش یابد، اضطراب ناشی از وسواس فکری معمولاً شدیدتر و پایدارتر است و بدون مداخله مؤثر برطرف نمی‌شود. اضطراب معمولی معمولاً بر اساس نگرانی‌های واقعی است، در حالی که در OCD، افکار و نگرانی‌ها غیرمنطقی و بی‌اساس هستند و فرد ممکن است بداند که این افکار غیرواقعی هستند، اما قادر به کنترل آن‌ها نیست، و افکار و رفتارهای وسواس‌گونه به قدری زیاد می‌شوند که می‌توانند به شدت در فعالیت‌های روزمره، روابط اجتماعی و کار فرد اختلال ایجاد کنند، در حالی که اضطراب معمولی معمولاً چنین تأثیری ندارد.

 

بررسی علل و عوامل اختلال وسواس فکری

اختلال وسواس فکری از جمله اختلالات پیچیده ذهنی است که علل و عوامل مختلفی می‌تواند در بروز آن نقش داشته باشد. بررسی این عوامل به درک بهتر از ماهیت این اختلال و توسعه روش‌های مؤثر برای درمان آن کمک می کند و گویای این است که چگونه با اختلال وسواس فکری کنار بیاییم. حلقه‌های مغزی که مسئول کنترل رفتارهای تکراری و پردازش افکار هستند، ممکن است به‌درستی کار نکنند. این نقص در عملکرد حلقه‌های مغزی باعث شود که افکار مزاحم تکراری شده و رفتارهای آیینی به‌طور غیرقابل‌ کنترل رخ دهد.

 عوامل ژنتیکی مؤثر بر اختلال وسواس فکری

شواهد نشان می‌دهد که اختلال وسواس فکری می‌تواند در خانواده‌ها منتقل شود. افرادی که دارای نزدیکانی با این اختلال هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این نوع اختلال قرار گرفته اند. مطالعات بر روی دوقلوها نشان داده است که اگر یکی از آنها مبتلا به OCD باشد، احتمال ابتلای دوقلوی دیگر نیز بیشتر است. همچنین جهش‌ها یا تغییرات در ژن‌های خاص می‌توانند بر بروز OCD تأثیر بگذارند. برخی ژن‌ها که در تنظیم سروتونین و دیگر انتقال‌دهنده‌های عصبی نقش دارند، ممکن است مرتبط با این اختلال باشند.

 محرک‌های محیطی و نقش آنها

استرس‌های شدید یا تجربیات تلخ در دوران کودکی، مانند سوءاستفاده یا بی‌توجهی، می‌توانند خطر ابتلا به OCD را افزایش دهند. همچنین رویدادهای استرس‌زا در دوران بزرگسالی نیز ممکن است محرکی برای ظهور علائم این نوع اختلال باشد. از سویی دیگرعفونت‌هایی مثل استرپتوکوکی در دوران کودکی ممکن است پاسخ ایمنی غیرطبیعی در مغز ایجاد کند، و این امر فرد را دچار تنش و اختلال نماید.

 

 تأثیر عملکرد و ساختار مغز بر اختلال وسواس فکری

افرادی که مبتلا به اختلال وسواس فکری هستند، معمولاً فعالیت غیرطبیعی در برخی نواحی مغز مانند قشر پیش‌پیشانی، عقده‌های قاعده‌ای و تالاموس دارند. این نواحی به طور کلی در پردازش اطلاعات و کنترل رفتارهای تکراری و آیینی نقش دارد. سروتونین، یکی از انتقال‌دهنده‌های عصبی مهم در مغز است، که عدم تعادل در ترشح سطوح سروتونین ممکن است در بروز و تشدید علائم او سی دی مؤثر باشد. البته داروهایی وجود دارد که برای تنظیم سطوح سروتونین تجویز می‌شوند.

 

انواع اختلال وسواس فکری ( OCD )

 1. وسواس‌های مربوط به آلودگی

این نوع وسواس‌ها اغلب با ترس شدید از کثیفی، میکروب‌ها، ویروس‌ها، مواد شیمیایی، و سایر آلودگی‌های محیطی همراه است. که این علائم تنها یکی از شایع‌ترین انواع وسواس‌های فکری در اختلال وسواس فکری-اجباری می باشند و می‌توانند به چرخه‌ای بی‌پایان از اضطراب و رفتارهای اجباری در فرد منجر شود.

. تعریف و علائم وسواس آلودگی

وسواس آلودگی به افکار مزاحم و تکراری در مورد تماس با مواد آلوده یا کثیف، یا ترس از انتقال آلودگی به خود و دیگران اطلاق می‌شود. این افکار می‌توانند باعث بروز اضطراب شدید شوند و فرد را وادار به انجام رفتارهای اجباری برای کاهش این اضطراب کنند.

.علائم اصلی وسواس آلودگی

افراد مبتلا به این نوع وسواس معمولاً به شدت از آلوده شدن به میکروب‌ها یا ویروس‌ها می‌ترسند.
- برخی افراد نگران تماس با مواد شیمیایی یا سمی هستند و از اینکه ممکن است این مواد به آنها یا دیگران آسیب برسانند، احساس وحشت می‌کنند.
- فرد ممکن است نگران باشد که خود یا اشیاء شخصی‌اش می‌توانند منبع آلودگی برای دیگران باشند و به همین دلیل رفتارهای اجباری برای پاکسازی یا جلوگیری از انتقال آلودگی انجام دهد.

 

. مثال‌هایی از رفتارهای اجباری مرتبط

- شستشوی مکرر دست‌ها
- پاکسازی اشیاء و سطوح مانند دستگیره‌های در، میزها، و حتی گوشی‌های موبایل.
- اجتناب از تماس فیزیکی و تماس با دیگران.
- تعویض مکرر لباس‌ها به گونه ای که هیچ نشانه‌ای از آلودگی در لباس‌ها نبینند.
- پرهیز از رفتن به مکان‌هایی که فکر می‌کنند ممکن است آلوده باشند، مانند بیمارستان‌ها، سرویس‌های بهداشتی عمومی.

 

 

2. وسواس‌های مربوط به ایمنی و خطر

یکی دیگر از انواع وسواس‌های فکری در اختلال وسواس فکری-اجباری وسواس های فکری مربوط به امور ایمنی و خط می باشد. این نوع وسواس‌ها معمولاً با ترس‌های غیرمنطقی از وقوع حوادث خطرناک، آسیب‌های جسمی، یا خطرات احتمالی برای خود یا دیگران همراه است.

 . ویژگی‌ها و علائم وسواس ایمنی

وسواس ایمنی به افکار مداوم و ناخوشایندی اشاره دارد که فرد را وادار می‌کند تا از طریق اقدامات مختلف از وقوع حوادث خطرناک جلوگیری کند. علائم اصلی وسواس ایمنی این است که فرد به شدت نگران این است که اتفاقی بد رخ بدهد، مانند آتش‌سوزی، سرقت، تصادف، یا آسیب دیدن دیگران، که به شکلی غیرمنطقی و بیش از حد بزرگ‌نمایی می‌شود. این عوامل ممکن است در فرد اضطراب مداوم و احساس گناه شدید ایجاد نماید که مدام خود را سرزنش کند که برای جلوگیری از چنین اتفاقاتی باید کاری انجام دهد.

 

. رفتارهای رایج در این نوع وسواس

-چک کردن مکرر قفل‌ها، پنجره‌ها، یا لوازم خانگی مانند اجاق گاز یا اتو.
- ممکن است فرد از لوازم یا مکان‌هایی که فکر می‌کند ممکن است خطرناک باشند، اجتناب کند یا آنها را تعویض کند.
- فرد مدام از دیگران می پرسد که آیا همه چیز ایمن است.
- پرهیز از رفتن به مکان‌ها یا انجام فعالیت‌هایی که فکر می‌کند خطرناک می باشد.

 

 

3. وسواس‌های مربوط به تقارن و نظم

این نوع وسواس‌ها با نیاز غیرمنطقی به تقارن، نظم دقیق، و ترتیب خاص در اشیاء و محیط اطراف مشخص می‌شود. افرادی که دچار وسواس تقارن هستند، به شدت نگران عدم تعادل، ناهماهنگی یا بی‌نظمی در اطراف خود می‌باشند. این نگرانی‌ها می‌توانند به احساس شدید اضطراب و ناراحتی منجر شوند.

 . علائم و نشانه‌های وسواس تقارن

افراد مبتلا به این نوع وسواس ممکن است احساس کنند که همه چیز باید به صورت متقارن و متعادل قرار گیرد. به عنوان مثال، ممکن است بخواهند اشیاء در یک اتاق به شکل کاملاً متقارن چیده شوند. هر گونه ناهماهنگی یا بی‌نظمی در محیط می‌تواند باعث اضطراب و ناراحتی شدید در فرد شود. این ناراحتی ممکن است تا زمانی که همه چیز به حالت متقارن برنگردد، ادامه داشته باشد.

. رفتارهای اجباری مرتبط با نظم و تقارن

- چیدن و مرتب کردن اشیاء به طور مکرر تا به تقارن کامل دست یابند.
- رفتارهای خاصی را به صورت متقارن تکرار می کنند یعنی اگر یک طرف بدنشان را لمس کنند، باید طرف دیگر را نیز به همان شکل لمس کنند تا حس تعادل برقرار شود.
- فرد از قرار گرفتن در محیط‌های ناهماهنگ یا بی‌نظم اجتناب می کند و حالتی را پیش می آورد تا حد ممکن در اینگونه مکان ها نباشد.

 

 

4. وسواس‌ نسبت به جمع‌آوری و تکرار

نوعی از اختلالات وسواس فکری-اجباری می باشد که با نیاز به جمع‌آوری اشیاء بی‌ارزش یا تکرار اعمال خاص مشخص می‌شوند. این وسواس‌ها می‌توانند به شدت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهند و موجب ایجاد انباشتگی یا رفتارهای تکراری غیرمنطقی شود.

 

. تعریف وسواس جمع‌آوری و تکرار

افراد مبتلا به این وسواس اغلب نگران هستند که اگر اشیاء را دور بیندازند، حتی اگر این اشیاء بی‌ارزش یا غیرکاربردی باشند. همچنین ممکن است اشیاء بی‌استفاده یا خراب را نتوانند دور بیندازند و به تدریج محیط زندگی‌شان با این اشیاء پر شود. از سمتی دیگر وسواس تکرار، به نیاز شدید به تکرار برخی اعمال یا رفتارها برای جلوگیری از وقوع اتفاقات منفی یا کاهش اضطراب مرتبط با افکار وسواس‌گونه اشاره دارد. این تکرارها ممکن است شامل اعمال ساده‌ای مانند چک کردن درب‌ها، شمارش، یا تکرار جملات خاص باشد. این فرآیند سبب می شود فرد یک عمل خاص را چندین بار پشت سر هم انجام دهد، زیرا احساس می‌کند اگر این کار را نکند، اتفاق بدی رخ خواهد داد.

 

. استراتژی‌های درمان و مدیریت این نوع وسواس

استفاده از روش‌های مختلف مانند درمان شناختی رفتاری برای اختلال وسواس فکری؛ که یکی از روش‌های مؤثر در درمان این نوع اختلال، روش پاسخ است که فرد را به صورت تدریجی در معرض موقعیت‌های ترس‌آور قرار می‌دهد و او را از انجام رفتارهای اجباری بازمی‌دارد.
تکنیک بازسازی شناختی که به فرد کمک می‌کند تا افکار غیرمنطقی مرتبط با جمع‌آوری و تکرار را شناسایی و به چالش بکشد و به جای آن‌ها از افکار منطقی و واقع‌گرایانه استفاده کند. به کارگیری داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین که می‌توانند به کاهش شدت وسواس‌های جمع‌آوری و تکرار کمک کند.
و همچنین آموزش اعضای خانواده درباره وسواس جمع‌آوری و تکرار و نحوه برخورد با آن به کاهش استرس و ایجاد محیط حمایتی برای فرد مبتلا، کمک کننده و بسیار مهم می باشد.

 

 

5. وسواس‌های مربوط به بهداشت

وسواس هایی که با نگرانی بیش از حد درباره تمیزی و اجتناب از آلودگی همراه هستند و به رفتارهای اجباری مربوط به نظافت و بهداشت در منجر می شود. وسواس بهداشت به افکار مزاحم و تکراری مربوط به تمیزی، میکروب‌ها، ویروس‌ها، و آلودگی‌ها اشاره دارد.

 

 

 . علائم و رفتار های مرتبط با وسواس بهداشت

- ترس از آلودگی توسط میکروب‌ها، مواد شیمیایی، یا دیگر عوامل محیطی
- شستشوی دست‌ها، صورت، یا بدن تا حدی که به پوست آسیب رسان باشد
- اشیاء، سطوح، و محیط اطراف به طور مکرر پاکسازی و ضدعفونی می کند
- پرهیز از رفتن به مکان‌های عمومی مانند سرویس‌های بهداشتی، وسایل حمل و نقل عمومی، یا حتی خانه‌ دیگران
- مدام احساس کند که لباس‌هایش آلوده شده و باید آنها را به طور مکرر تعویض کند و بشوید

 

 . راهکارهای درمانی برای وسواس های نظافت و بهداشت

وسواس‌های مربوط به بهداشت اگرچه می‌توانند بسیار آزاردهنده باشند، اما با درمان مناسب و پشتیبانی، امکان مدیریت و کاهش آنها وجود دارد. تمریناتی برای مدیریت استرس که شامل تمرینات آرام‌سازی، مدیتیشن، و تکنیک‌های تنفس عمیق می شود و می تواند به کاهش سطح اضطراب و کنترل بهتر وسواس‌های بهداشت در فرد کمک نماید.

 

 

سخن پایانی
حمایت اجتماعی از افرادی که از اختلال وسواس فکری رنج می برند، دارای اهمیت فراوانی می باشد. همچنین به کار گیری روش های درمانی که توسط متخصصین مجرب ارائه می شود، تکنیک‌های مدیریت استرس را فرد آموزش می بیند و او را قادر می سازد که با چالش‌های روزمره خود مقابله کند.