
اختلال کمبینایی و نابینایی چیست؟
اختلال کمبینایی و نابینایی به کاهش شدید قدرت بینایی گفته میشود که بر عملکرد روزانه فرد تأثیر میگذارد و با استفاده از عینک یا لنزهای طبی بهطور کامل اصلاح نمیشود. این اختلال میتواند از بدو تولد وجود داشته باشد یا در طول زندگی فرد به دلیل بیماری، آسیبدیدگی یا کهولت سن ایجاد شود. کمبینایی معمولاً به حالتی اطلاق میشود که فرد هنوز قادر به تشخیص اشیا و نور است، اما برای انجام فعالیتهای روزمره مانند مطالعه یا رانندگی نیاز به کمک دارد. در مقابل، نابینایی به معنای عدم توانایی در دیدن یا تشخیص نور است.
سازمان جهانی بهداشت (WHO) کمبینایی را به دو دسته طبقهبندی میکند:
کمبینایی متوسط: زمانی که فرد دیدی بین ۲۰/۷۰ تا ۲۰/۲۰۰ دارد.
کمبینایی شدید: زمانی که میزان بینایی کمتر از ۲۰/۲۰۰ است، اما هنوز فرد قادر به تشخیص نور و برخی از اشیا است.
نابینایی نیز شامل دو حالت است:
نابینایی قانونی: زمانی که دید فرد کمتر از ۲۰/۴۰۰ است یا میدان بینایی او کمتر از ۱۰ درجه باشد.
نابینایی مطلق: زمانی که فرد هیچ درکی از نور یا محیط اطراف خود ندارد.
روشهای توانبخشی کمبینایان و نابینایان شامل استفاده از وسایل کمکی مانند عینکهای مخصوص، لنزهای تطبیقی، دستگاههای الکترونیکی، آموزش مهارتهای روزمره و بهرهگیری از تکنولوژیهای نوین مانند اپلیکیشنهای کمکی و دستگاههای خواندن متون است. همچنین، کاردرمانی و گفتاردرمانی نقش مهمی در بهبود عملکرد شناختی و ارتباطی افراد نابینا دارند.
کمبینایی و نابینایی چگونه است؟
کمبینایی و نابینایی از جمله اختلالات بینایی هستند که میتوانند تأثیر قابلتوجهی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشند. این اختلالات میتوانند به دلایل مادرزادی یا اکتسابی ایجاد شوند و شدت آنها بسته به میزان کاهش بینایی متفاوت است. برخلاف اختلال حساسیت شنیداری که بر پردازش صداها در مغز تأثیر میگذارد، کمبینایی و نابینایی به مشکلات ساختاری یا عصبی در چشم و مسیرهای بینایی مربوط میشوند. افراد کمبینا معمولاً دارای دید محدود هستند که حتی با عینک یا لنز قابل اصلاح کامل نیست، در حالی که افراد نابینا توانایی درک نور یا دیدن اشیاء را بهطور کلی از دست دادهاند. شناخت دقیق این اختلالات و تفاوتهای آنها برای انتخاب روشهای درمانی و توانبخشی مناسب ضروری است.
تفاوت بین کمبینایی و نابینایی
تفاوت اصلی بین کمبینایی و نابینایی در شدت کاهش بینایی و میزان تأثیر آن بر عملکرد روزانه فرد است. کمبینایی حالتی است که در آن فرد با استفاده از عینک، لنز، یا وسایل کمکی همچنان قادر به انجام فعالیتهای روزانه خود است، اما دید او همچنان محدود باقی میماند. این افراد ممکن است در خواندن، نوشتن یا تشخیص چهرهها با مشکل مواجه شوند. در مقابل، نابینایی حالتی است که در آن فرد بهطور کامل یا تا حد زیادی قدرت بینایی خود را از دست داده و برای انجام امور روزمره به ابزارهای خاص یا راهنمایی دیگران نیاز دارد. سازمان جهانی بهداشت (WHO) نابینایی را به عنوان دید کمتر از ۲۰/۴۰۰ یا از دست دادن کامل درک نور تعریف کرده است.
علل کمبینایی و نابینایی
علل کمبینایی و نابینایی به دو دسته کلی تقسیم میشوند: مادرزادی (یعنی از بدو تولد وجود دارد) و اکتسابی (در طول زندگی فرد ایجاد میشود). هرکدام از این عوامل میتوانند بر ساختار چشم، عصب بینایی یا عملکرد مغز در پردازش اطلاعات بصری تأثیر بگذارند.
1)علل مادرزادی کمبینایی و نابینایی
برخی از کودکان از بدو تولد با مشکلات بینایی روبهرو هستند که این موارد اغلب به دلایل ژنتیکی یا مشکلات رشد داخل رحمی ایجاد میشوند. بیماریهایی مانند رتینوپاتی نوزادان نارس (ROP)، آب مروارید مادرزادی، و بیماریهای ژنتیکی مانند آلبینیسم و آموروزیس مادرزادی لبر (LCA) از جمله مهمترین دلایل کمبینایی و نابینایی مادرزادی هستند. همچنین، عفونتهای دوران بارداری مانند سرخجه، توکسوپلاسموز، و سیفلیس میتوانند بر رشد سیستم بینایی جنین تأثیر منفی بگذارند. غربالگری زودهنگام و مراقبتهای پزشکی مناسب در دوران بارداری میتواند از بروز بسیاری از این مشکلات جلوگیری کند یا شدت آنها را کاهش دهد.
2)علل اکتسابی کمبینایی و نابینایی
برخلاف علل مادرزادی، علل اکتسابی کمبینایی و نابینایی معمولاً در طول زندگی فرد ایجاد میشوند و میتوانند ناشی از بیماریهای چشمی، مشکلات عروقی، یا آسیبهای مغزی باشند. بیماریهایی مانند دژنراسیون ماکولا وابسته به سن (AMD)، گلوکوم، رتینوپاتی دیابتی، و کاتاراکت از شایعترین علل کاهش بینایی در بزرگسالان محسوب میشوند. علاوه بر این، ضربههای شدید به چشم یا مغز، سکتههای مغزی که مسیرهای بینایی را تحت تأثیر قرار میدهند، و قرار گرفتن در معرض نور شدید یا مواد شیمیایی سمی نیز میتوانند منجر به کمبینایی یا نابینایی شوند. کنترل بیماریهای زمینهای مانند دیابت و فشار خون بالا، استفاده از محافظهای چشمی در محیطهای خطرناک، و انجام معاینات منظم چشمی نقش مهمی در پیشگیری از کاهش بینایی دارند.
درمان و توانبخشی کمبینایی و نابینایی
درمان و توانبخشی کمبینایی و نابینایی با هدف بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا انجام میشود. این فرآیند شامل روشهای پزشکی، جراحی و توانبخشی بینایی برای کمبینایان و نابینایان است. در بسیاری از موارد، تشخیص زودهنگام و درمان بهموقع میتواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کرده و یا میزان بینایی فرد را بهبود بخشد. مرکز کاردرمانی شمال تهران خدمات توانبخشی ویژهای برای افرادی که دچار مشکلات بینایی هستند، ارائه میدهد که به آنها کمک میکند استقلال بیشتری در انجام فعالیتهای روزمره خود داشته باشند.
1)روشهای پزشکی و جراحی در درمان نابینایی
- جراحیهای اصلاحی مانند کاشت لنز
برخی از بیماران مبتلا به کمبینایی ناشی از آب مروارید یا دیگر مشکلات انکساری میتوانند با روشهای جراحی مانند کاشت لنزهای داخل چشمی (IOL) بینایی خود را بهبود بخشند. این لنزها به جای عدسی طبیعی چشم قرار میگیرند و به تصحیح تاری دید کمک میکنند. در افرادی که به دلیل بیماریهای شبکیه یا گلوکوم دچار کمبینایی شدهاند، جراحی ممکن است تأثیر کمتری داشته باشد، اما در برخی موارد مانند پیوند قرنیه، میتواند بینایی را تا حدی بازگرداند.
- استفاده از داروهای کنترلکننده بیماریهای چشمی
برای برخی بیماریهای چشمی مانند دژنراسیون ماکولا و گلوکوم، داروهای خاصی تجویز میشود که میتوانند روند پیشرفت بیماری را کند کنند. قطرههای چشمی ضد گلوکوم برای کاهش فشار داخل چشم و تزریق داروهای ضد فاکتور رشد عروقی (Anti-VEGF) برای درمان دژنراسیون ماکولا و رتینوپاتی دیابتی از جمله روشهای پزشکی مؤثر هستند. استفاده منظم از این داروها همراه با پیگیریهای پزشکی میتواند تأثیر بسزایی در حفظ بینایی فرد داشته باشد.
2)توانبخشی بینایی برای کمبینایان
- معرفی وسایل کمکبینایی (عینک، لنزهای مخصوص، دستگاههای الکترونیکی)
برای افرادی که هنوز مقداری از بینایی خود را حفظ کردهاند، استفاده از وسایل کمکی میتواند به بهبود کیفیت زندگی آنها کمک کند. این وسایل شامل:
عینکها و لنزهای مخصوص: که برای افزایش وضوح تصویر طراحی شدهاند.
ذرهبینهای دیجیتال: که متنها را بزرگتر کرده و امکان خواندن آسانتر را فراهم میکنند.
دستگاههای الکترونیکی خواندن متن: که با تبدیل متن به صوت، مطالعه را برای کمبینایان آسانتر میکنند.
- آموزش استفاده از حداکثر توانایی بینایی باقیمانده
یکی از مؤثرترین روشهای توانبخشی کمبینایان، آموزش مهارتهای بصری برای استفاده بهینه از باقیمانده بینایی است. این فرآیند شامل تمرینات خاصی است که به مغز کمک میکند اطلاعات بصری را بهتر پردازش کند. همچنین، ایجاد محیطی با نورپردازی مناسب و کنتراست بالا میتواند به بهبود تواناییهای بینایی فرد کمک کند. در این راستا، متخصصان توانبخشی از روشهایی مانند تمرینات جهتیابی و استفاده از ابزارهای دیجیتالی کمکی بهره میبرند.
3)روشهای توانبخشی نابینایان
افرادی که دچار نابینایی مطلق هستند، نیاز به توانبخشی ویژهای دارند تا بتوانند زندگی مستقلی داشته باشند. یکی از مهمترین بخشهای این توانبخشی، آموزش مهارتهای حرکتی و شناختی برای افزایش توجه و تمرکز و تقویت حواس دیگر مانند شنوایی و لامسه است. برخی از روشهای توانبخشی نابینایان شامل موارد زیر است:
آموزش جهتیابی و تحرک: استفاده از عصای سفید و تکنیکهای خاص برای تشخیص موانع و مسیریابی.
یادگیری خط بریل: برای خواندن و نوشتن، که امکان دستیابی به اطلاعات را برای نابینایان فراهم میکند.
تکنولوژیهای کمکی: نرمافزارهای تبدیل متن به گفتار و دستگاههای ویژه برای نابینایان که امکان استفاده از تلفن همراه، رایانه و سایر وسایل دیجیتالی را فراهم میکنند.
روشهای توانبخشی نقش مهمی در افزایش استقلال نابینایان دارند و میتوانند به آنها کمک کنند تا فعالیتهای روزمره خود را بدون وابستگی به دیگران انجام دهند.