انواع تاخیر گفتار کودکان
تأخیر در گفتار، نوعی اختلال ارتباطی است که در آن کودک نمی‌تواند مانند هم سن و سالان خود کلمات و جملات را به‌وضوح بیان کند. گفتار از دو بخش مهم درک و بیان تشکیل شده است.کودک باید ابتدا مفهوم واژه‌ها را درک کرده و سپس بتواند آن را به زبان بیاورد. اگر هر یک از این مهارت‌ها به‌درستی شکل نگیرد، روند تکلم کودک کند می‌شود.
کودکانی که دچار تأخیر گفتار هستند، معمولاً دیرتر از دیگران شروع به صحبت می‌کنند، کلمات محدودی به کار می‌برند و گاهی در برقراری ارتباط احساس ناتوانی دارند.
تأخیر در گفتار ممکن است به دلایل مختلفی از جمله مشکلات شنوایی، اختلالات گفتاری، یا شرایطی مانند اوتیسم و سندرم داون رخ دهد. گاهی نیز بدون علت مشخص، کودک دیرتر از حد معمول به زبان می‌آید موضوعی که امروزه در حدود ۵ تا ۱۰ درصد از کودکان پیش‌دبستانی دیده می‌شود.
اگر کودک تا دو سالگی هنوز حتی یک کلمه معنی‌دار هم نگفته باشد، این سن برای حرف نزدن کودک طبیعی نیست و نیاز به بررسی تخصصی دارد بهتر است برای بررسی و درمان زودهنگام به یک مرکز تخصصی گفتاردرمانی یا کاردرمانی مراجعه کنید. مداخله‌ی به‌موقع می‌تواند مسیر رشد گفتار و زبان کودک را تغییر دهد و به او کمک کند با اعتماد‌به‌نفس با دنیای اطرافش ارتباط برقرار کند.
انواع تأخیر در گفتار و زبان در کودکان
تأخیر در گفتار و زبان در کودکان همیشه یکسان نیست و هر کودک ممکن است در بخش‌های مختلف مهارت‌های زبانی خود دچار مشکل شود. به همین دلیل، این اختلالات به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: اختلالات زبانی و اختلالات بیانی.
• اختلالات زبانی: کودک در درک و فهم زبان مشکل دارد و نمی‌تواند جملات و کلمات را به درستی بسازد یا معنای آن‌ها را درک کند.
• اختلالات بیانی: کودک در بیان صحیح جملات و کلمات دچار مشکل است و ممکن است دچار لکنت، تکرار یا ناقص گفتن جملات شود.
این دسته‌ها به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند:
تأخیر تکلم نادرست
در این اختلال، کودک نمی‌تواند حروف و کلمات را درست تلفظ کند و گاهی جملات خود را ناقص یا اشتباه بیان می‌کند. این اختلال باعث می‌شود کودک در برقراری ارتباط با دیگران دچار چالش شود و گاهی احساس ناامیدی یا خجالت کند، به ویژه در محیط‌های گروهی یا مدرسه.
آپراکسی گفتار
آپراکسی گفتار ناشی از مشکلات نیمکره چپ مغز است و توانایی هماهنگی حرکات گفتاری کودک را کاهش می‌دهد. کودک ممکن است صداها را به ترتیب درست ادا نکند یا در تلفظ کلمات دچار مشکل شود. این اختلال معمولاً نوعی اختلال زبانی محسوب می‌شود.همچنین پراکسی گفتار ممکن است باعث شود کودک برای بیان جملات ساده چندین بار تلاش کند و خسته شود، حتی اگر درک زبان خوبی داشته باشد.
اختلال در درک زبان
در این اختلال، کودک در فهم درست زبان مادری ناتوان است. محدودیت‌ها می‌تواند شامل واژگان محدود، ساختار ناقص جملات و مشکل در درک مفاهیم ادبی باشد. کودک ممکن است دستورات ساده را نفهمد یا در پاسخ‌دهی به دیگران دچار مشکل شود.
لکنت زبان
لکنت زبان نوعی اختلال بیانی است که باعث می‌شود کودک در گفتار خود دچار تکرار صداها، مکث‌های غیرطبیعی یا کشیدن کلمات شود. این اختلال معمولاً با لرزش لب‌ها، حرکات غیرارادی سر، و تنش در صورت و شانه‌ها همراه است و می‌تواند گفتار کودک را کند و نامفهوم کند.
اختلالات اجتماعی و فرهنگی
در این نوع اختلال، کودک نمی‌تواند کنایه‌ها، اصطلاحات یا جملات رایج اجتماعی را درک کند و گاهی حتی معنی ساده جملات روزمره را نمی‌فهمد. این مشکل باعث می‌شود که شروع یا ادامه مکالمه با دیگران برای او دشوار شود و مهارت‌های ارتباطی کودک محدود گردد.
اختلالات شنوایی
کودکانی که دارای مشکلات شنوایی هستند، در شنیدن و پردازش صداها دچار مشکل می‌شوند. این اختلال می‌تواند توانایی تشخیص صداها، حروف و کلمات را کاهش دهد و در نتیجه تلفظ صحیح کلمات برای کودک دشوار شود. به همین دلیل کودک ممکن است جملات خود را ناقص یا اشتباه بیان کند و در برقراری ارتباط با دیگران دچار مشکل شود.
اختلالات طیف اوتیسم
اوتیسم یکی از اختلالات طیف رشد عصبی است که می‌تواند باعث تأخیر در شروع گفتار و زبان کودکان شود. کودکانی که در این طیف قرار دارند، ممکن است دایره واژگان محدودی داشته باشند و جملات کوتاه یا ناقص بسازند. همچنین، توانایی آن‌ها در درک زبان و مفاهیم اجتماعی محدود است و برقراری ارتباط با دیگران برایشان دشوار می‌شود.
چطور گفتاردرمانی به کودک با تأخیر در گفتار کمک می‌کند؟
گفتاردرمانی یکی از مؤثرترین روشها برای کمک به کودکانی است که در گفتار دچار تأخیر هستند. در این روش، متخصص با تمرین‌های مخصوص عضلات دهان و زبان، تلفظ صحیح کلمات و جملات را به کودک آموزش می‌دهد. گفتاردرمانی همچنین به گسترش دایره واژگان و توانایی ساخت جملات کمک می‌کند و مهارت‌های درک زبان و ارتباط اجتماعی کودک را تقویت می‌کند. این روش محیطی امن و تشویق‌کننده برای تمرین گفتار فراهم می‌کند و اعتماد به نفس کودک را افزایش می‌دهد. هر برنامه گفتاردرمانی متناسب با نیازهای فردی کودک طراحی می‌شود تا روند پیشرفت سریع و مؤثر باشد. شروع زودهنگام گفتاردرمانی می‌تواند مسیر رشد زبانی کودک را به شکل چشمگیری بهبود دهد.
آیا امکان پیشگیری از بروز اختلال تأخیر در گفتار کودکان وجود دارد؟
اختلال تأخیر در گفتار کودکان می‌تواند عوارض جدی و گسترده‌ای داشته باشد؛ از جمله منزوی شدن کودک، تأخیر در تکامل سایر مهارت‌ها و حتی مشکلات تحصیلی در آینده. اما واقعیت این است که تاکنون راه قطعی برای پیشگیری کامل از بروز این اختلال وجود ندارد.
با این حال، تشخیص و مداخله زودهنگام نقش بسیار مهمی در کنترل و کاهش اثرات این مشکل دارد. هر چه اختلال تأخیر گفتار در سنین پایین‌تر، به ویژه بین ۲ تا ۲.۵ سالگی، شناسایی شود، روند درمان سریع‌تر و مؤثرتر خواهد بود و از پیشرفت نقص تکاملی کودک جلوگیری می‌کند.
والدین و مراقبان می‌توانند با رصد مهارت‌های زبانی کودک، توجه به علائم تأخیر گفتار و مراجعه به متخصص گفتاردرمانی یا کاردرمانی در زمان مناسب، بهترین شانس را برای بهبود گفتار و توانایی‌های زبانی فرزند خود فراهم کنند. پیشگیری واقعی ممکن است دشوار باشد، اما مداخله به موقع می‌تواند تأثیرات اختلال را به حداقل برساند و مسیر رشد طبیعی کودک را تضمین کند.
