
اختلال سلوک در کودکان
اختلال سلوک یک نوع بیماری رفتاری است که اغلب در کودکان و نوجوانان قابل مشاهده است. در این نوع اختلال فرد رفتارهای پرخاشگرایانه از خود نشان داده بدون اینکه احساس گناه یا پشیمانی داشته باشد. در ادامه این مقاله به بررسی این نوع اختلال بهطور مفصل پرداختهایم.
مقدمهای بر اختلال سلوک در کودکان
اختلال سلوک که یکی از مشکلات روانشناختی است اغلب در کودکان زیر 10 سال شروع شده و به مرور با افزایش سن شدت پیدا میکند. این نوع اختلال با رفتارهای پرخاشگرایانه، تخریبگر و نقض حقوق دیگران همراه است. همچنین داشتن این نوع اختلال میتواند منجر به دروغگویی، دزدی، تهدید و خشونت شود و باعث ایجاد تاثیر منفی بر روابط اجتماعی و تحصیلی کودک شود. این نوع اختلال توسط بهترین متخصص بیش فعالی تهران قابل تشخیص و درمان است.
تعریف و مفهوم اختلال سلوک
اختلال سلوک یا Conduct disorder که با اسم اختصاری CDنیز شناخته میشود، یک نوع اختلال رفتاری در کودکان و نوجوانان محسوب میشود. این نوع اختلال با رفتارهای هنجارشکنانه و پرخاشگرایانه در کودک، که مناسب رده سنی او نیست، خود را بروز میدهد. البته این بیماری با شیطنتهای بچگانه نباید اشتباه گرفته شود. این نوع ناهنجاری باید حدود یک سال در کودک ادامه داشته باشد و منجر به اختلالات رفتاری در زندگی و روابط اجتماعی کودک شود.
اهمیت تشخیص بهموقع اختلال سلوک
متاسفانه برای تشخیص این اختلال هیچگونه آزمایش یا نشانههای فیزیکی مشخصی وجود ندارد و فقط با ارزیابیهای روانپزشکی قابل شناسایی است. برای تشخیص این نوع اختلال فرد باید زیر نظر پزشک باشد و علائم و رفتارهای او بررسی شود. بهترین زمان تشخیص و درمان این اختلال در کودکی است زیرا با افزایش سن امکان ثابت شدن نوسانات خلقی خیلی بیشتر خواهد شد و در نتیجه روند درمان سخت و طولانیتر خواهد شد. برای تشخیص این بیماری پزشک رفتارها و نوسانات خلقی بیمار را به مدت یک سال زیر نظر گرفته و در صورت مشاهده رفتارهای هنجارشکنانه و پرخاشگرایانه و در صورت تکرار آنها توسط بیمار، در مورد تشخیص این بیماری مطمئن میشود.
علل و عوامل مؤثر در بروز اختلال سلوک
علل و عوامل مختلفی مانند عوامل ژنتیکی و بیولوژیکی، محیط خانواده و نوع تربیت، عوامل اجتماعی و فرهنگی میتوانند باعث بروز این نوع اختلال در کودک شوند و همچنین این عوامل در تعامل با یکدیگر میتوانند احتمال بروز اختلال سلوک را افزایش دهند و نیاز به مداخلات درمانی را ضروری میسازند. در ادامه به بررسی مهمترین عوامل ایجاد این اختلال پرداختهایم.
1- عوامل ژنتیکی و بیولوژیکی اختلال سلوک
استعداد ژنتیکی میتواند یکی از عوامل ایجاد این اختلال باشد. کودکانی که در خانوادههای دارای سابقه اختلالات روانی یا رفتاری هستند، ممکن است بیشتر در معرض این اختلال قرار گیرند. همچنین بالا بودن سطح تستسترون در فرد نیز میتواند احتمال بروز این بیماری را بیشتر کند.
2- تأثیر محیط خانواده و تربیت در بروز اختلال سلوک
یکی از دیگر عوامل موثر در ایجاد این اختلال تاثیر محیط خانواده و نوع تربیت کودک است. رشد در محیطی ناسازگار و خشن، مصرف مواد مخدر، تجربه فقر، وجود درگیریهای مکرر بین والدین و قرار گرفتن کودک در معرض خشونت خانگی، همه میتوانند عوامل مهم و موثری در ایجاد این نوع اختلال در کودک شوند. رشد و تربیت کودک درمحیطی سالم، به دور از تنش و خشونت و همچنین داشتن سبک زندگی سالم و عدم استفاده از الکل و مواد مخدر تاثیر بسزایی در جلوگیری از ایجاد اختلالهای رفتاری در کودک دارند.
3- نقش عوامل اجتماعی و فرهنگی در اختلال سلوک
شرایط اقتصادی و اجتماعی خانواده و جامعه، مانند فقر، کمبود حمایت اجتماعی یا زندگی در محلههای آسیبدیده، میتواند به بروز رفتارهای ضد اجتماعی و اختلال سلوک کمک کند. همچنین فشار همسالان و ارتباط با گروههای منفی میتواند باعث افزایش رفتارهای ضد اجتماعی در کودکان و نوجوانان شود.
علائم و نشانههای اختلال سلوک در کودکان
اختلال سلوک در کودکان با بروز رفتارهای هنجارشکنانه و خشونت آمیز بدون پشیمانی و حس گناه مشخص میشود. این اختلال میتواند بر روابط اجتماعی و میان فردی کودک تایر زیادی داشته باشد و همینطور آینده و شرایط تحصیلی او را به خطر بیندازد. از علائم رایج این نوع اختلال میتوان به پرخاشگری فیزیکی، نقض قوانین و وجود مشکلات در روابط اجتماعی و حتی اختلال خواندن در کودکان اشاره کرد.
1- رفتارهای پرخاشگرانه و خشونتآمیز
رفتارهای پرخاشگرایانه یکی از بارزترین ویژگیهای کودکان دارای این اختلال میباشد. این نوع رفتار میتواند شامل آسیب رساندن به دیگران، ضرب و شتم و آسیب رساندن به حیوانات و اموال بدون احساس گناه و پشیمانی باشد. این کودکان معمولا در کنترل خشم خود دچار مشکل هستند و ممکن است احساس خشم خود را به صورت خشونت آمیزی بروز دهند. این نوع رفتارهای هنجارشکنانه میتواند روابط اجتماعی کودک را تحت تاثیر قرار دهد.
2- نقض قوانین و مقررات اجتماعی
نقض قوانین و مقررات اجتماعی یکی دیگر از ویژگیهای بارز افراد با این نوع اختلال است. این افراد معمولا از قوانین موجود در مدرسه یا خانه پیروی نمیکنند. این رفتارها ممکن است شامل تأخیر مکرر در بازگشت به خانه، عدم رعایت مقررات مدرسه، دزدی از فروشگاهها یا نقض اصول اخلاقی باشد. کودکان دارای این نوع اختلال معمولا علاقهای به مسئولیت پذیری ندارند و بهراحتی قوانین را زیر پا میگذارند.
3- مشکلات در روابط بینفردی و اجتماعی
یکی از مشکلات رایج در کودکان مبتلا به این نوع اختلال وجود مشکل در روابط بین فردی و اجتماعی آنها است. این کودکان به دلیل داشتن رفتارهای پر خطر و پرخاشگرایانه و نقض قوانین اجتماعی، توانایی ایجاد و برقراری رابطه سالم را با هم سالان و بزرگتران خود ندارند. این افراد ممکن است در تعامل با دیگران دچار مشکلاتی مانند عدم همدلی، عدم درک احساسات و ناتوانی در حل اختلافات شوند. در نتیجه این نوع رفتار موجب منزوی شدن و ترد شدن فرد از اجتماع و محیطهای آموزشی میشود.
چگونگی تشخیص اختلال سلوک در کودکان
برای تشخیص این اختلال در کودکان، درمانگر با مشاهده و بررسی سوابق رفتاری، تاریخچه روانی، اجتماعی و خانوادگی فرد تصمیم میگیرد. با زیر نظر گرفتن کودک به مدت حداقل یک سال و بررسی رفتارهای او در طول این مدت، میتوان وجود یا عدم وجود این اختلال را در کودک شناسایی کرد. برای اثبات وجود این نوع اختلال در مدت 12 ماه رفتارهای پر خطر مانند رفتارهای خشونت آمیز و آسیب رساندن به دیگران یا حیوانات توسط کودک باید تکرار شوند تا بتوان گفت کودک دچار اختلال سلوک میباشد.
- معیارهای تشخیصی DSM-5
معیارهای تشخیصی اختلال سلوک طبق DSM-5 (راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی) شامل مجموعهای از رفتارهای هنجار شکنانه میباشد که باید حداقل برای ۱۲ ماه ادامه یابند. برخی از علائم عبارتند از: پرخاشگری فیزیکی مانند ضرب و شتم دیگران، تخریب اموال، دزدی و دروغگویی، تهدید به آسیب رساندن به افراد، و نقض قوانین اجتماعی. علاوه بر این، کودک باید حداقل سه مورد از این رفتارها را در طول یک سال تجربه کرده باشد تا تشخیص اختلال سلوک داده شود. همچنین، باید دقت داشت این رفتارها ناشی از اختلالات دیگر مانند اختلالات اضطرابی یا افسردگی نباشند.
- روشهای ارزیابی و تشخیص اختلال سلوک
برای ارزیابی وتشخیص این اختلال ابتدا مصاحبه بالینی با کودک، والدین و حتی در صورت نیاز با معلمان او صورت میگیرد. این مصاحبه معمولا با استفاده از پرسشنامهها و مقیاسهای استاندارد موجود برای رفتار کودکان انجام میشود. علاوه بر این مشاهده رفتارهای کودک به صورت مستقیم در محیطهای مختلف مانند مدرسه و خانه نیز مورد بررسی قرار میگیرد. در نهایت رواندرمانگر با استفاده از اطلاعات جمعآوری شده به تشخیص و ارزیابی این اختلال در فرد میپردازد.
درمان و مداخلات مؤثر برای اختلال سلوک
درمان این اختلال در کودکان میتواند ترکیبی از روشهای روان شناختی، رفتاری و دارویی باشد. با کمک رفتار درمانی کودک میتواند رفتارهای پرخاشگرایانه خود را کنترل و با رفتارهای مناسب جایگزین کند. همچنین اصلاح رفتار و آموزش مهارتهای اجتماعی در جهت بهبود روابط اجتماعی کودک بسیار موثر است. در برخی موارد ممکن است از دارودرمانی در اختلال یادگیری و کنترل برخی دیگر از علائم موجود در فرد استفاده شود. در بعضی موارد مداخلات خانوادگی برای حمایت عاطفی و آموزش والدین برای مدیریت رفتارهای مشکل ساز بسیار مفید خواهد بود و میتواند تاثیر بسزایی در بهبود کودک داشته باشد.
-درمانهای روانشناختی و مشاورهای
درمان روان شناختی به کودک کمک میکند تا الگوهای فکری و منفی و نادرست خو را بشناسد و برای اصلاح آنها تلاش کند. در این روش مهارت حل مسئله و کنترل خشم آموزش داده میشود. همچنین مشاورههای فردی به کودک کمک کیکند احساسات خود را در محیطی امن بروز داده و آنها را مدیریت کند. همچنین درمانهای گروهی نیز برای یادگیری ارتباط موثر با هم سن و سالان و تقویت ارتباطات اجتماعی کودک موثر است.
-نقش خانواده در درمان اختلال سلوک
خانواده و حمایت والدین از کودک دارای اختلال سلوک میتواند نقش مهمی ایفا کند. حمایت عاطفی و ایجاد تغییرات مثبت در فضای خانه میتواند در بهبود کودک تاثیر زیادی داشته باشد. آموزش مهارتهای فرزندپروری برای والدین به آنها کمک میکند تا از ایجاد چنین اختلالاتی جلوگیری شود یا در صورت بروز مشکل توانایی حل این مشکل را داشته باشند. همچنین، حمایت عاطفی و ایجاد یک محیط پایدار و محبتآمیز در خانه میتواند به کودک کمک کند تا احساس امنیت و ارزشمندی کند، که این امر در کاهش رفتارهای ضد اجتماعی تأثیرگذار است. در مجموع، همکاری مؤثر خانواده در فرآیند درمان میتواند به موفقیت آن کمک کند و نتیجه بهتری به همراه داشته باشد.
-مداخلات دارویی و پزشکی در درمان اختلال سلوک
دارو درمانی یکی از راههای موثر در درمان و بهبود این اختلال است. به کمک دارو درمانی میتوان علائم اختلال سلوک را کاهش داد و از ایجاد نوسانات خلقی و پرخاشگری تا حد خوبی پیشگیری کرد. برخی از داروهای ضدافسردگی و داروهای تنظیمکننده خلق و خو برای درمان این بیماری استفاده میشود.
-درمان چند سیستمی برای اختلال سلوک
این نوع درمان شامل ترکیبی از مشاوره فردی، آموزش مهارتهای زندگی، بازی درمانی شناختی رفتاری و مداخلات رفتاری است که علائم بیمار را کاهش داده و باعث میشود در جامعه و محیطهایی مثل مدرسه و خانه پرخاشگری کمتری داشته باشد.
نتیجهگیری:
اختلال سلوک در کودکان و نوجوانان میتواند تاثیر زیادی در زندگی و روابط اجتماعی و در نتیجه اعتماد بنفس آنها داشته باشد. تشخیص و درمان زودهنگام این اختلال میتواند از آسیبهای احتمالی جلوگیری کند و فرد را از تردشدگی، انزوا و رفتارهای پرخطر نجات دهد. این اختلال با درمانهای موثر مانند مشاورههای فردی، دارودرمانی و حمایت والدین قابل درمان است.