علائم و عوارض بیماری بربری | راهکارهای درمانی
بیماری بربری، یک اختلال ناشی از کمبود ویتامین ب۱ است که تأثیرات عمیقی بر روی سیستم‌های عصبی و قلبی بدن دارد. این بیماری به‌ویژه در جوامعی که رژیم غذایی فاقد تنوع و غنی از مواد مغذی است، شایع‌تر می‌شود. در حالی که بربری ممکن است به‌عنوان یک مشکل تغذیه‌ای ساده به نظر برسد، اما عوارض آن می‌تواند بسیار جدی باشد و در صورت عدم درمان به‌موقع، منجر به ناتوانی‌های دائمی شود. آگاهی از علائم اولیه و دلایل بروز این بیماری، نقش کلیدی در پیشگیری و درمان آن دارد.
در این مقاله، به بررسی علت‌های بروز بیماری بربری، نشانه‌های بالینی آن در کودکان و بزرگ‌سالان، و روش‌های مؤثر درمان خواهیم پرداخت. همچنین، به‌طور خاص به تأثیرات کمبود تیامین بر سیستم عصبی و قلب و عروق و عواقب آن بر زندگی روزمره افراد خواهیم پرداخت. این اطلاعات می‌تواند به والدین، پزشکان و افرادی که به سلامت خود اهمیت می‌دهند، کمک کند تا با شناسایی زودهنگام علائم و مداخلات مناسب، از بروز این بیماری جلوگیری کنند. علاوه بر این، با آشنایی با مرکز گفتاردرمانی در غرب تهران، والدین می‌توانند از خدمات مفیدی برای بهبود وضعیت فرزندان خود بهره‌مند شوند. با ما همراه باشید تا به عمق این اختلال نگاهی بیندازیم و راه‌های مقابله با آن را بررسی کنیم.
بیماری بربری چیست؟
بربری یک بیماری نادر و جدی است که به دلیل کمبود ویتامین B1 (تیامین) در بدن به وجود می‌آید. این بیماری معمولاً در مناطقی شایع است که رژیم غذایی افراد عمدتاً شامل برنج سفید و فرآورده‌های کم‌تیامین است. تیامین نقشی حیاتی در سیستم عصبی و تولید انرژی سلولی ایفا می‌کند؛ به همین دلیل، کمبود آن می‌تواند باعث ضعف عضلانی، بی‌حسی اندام‌ها و مشکلات قلبی شود. در صورت عدم درمان، بربری می‌تواند به اختلالات شدیدتری منجر شود و حتی جان بیمار را تهدید کند. با شناخت نشانه‌های اولیه بربری و تشخیص و درمان به‌موقع آن، می‌توان از بروز این مشکلات جدی‌تر جلوگیری نمود. علاوه بر این، برنامه‌های توانبخشی عصبی توانسته در بهبود عملکرد سیستم عصبی و عضلانی بیماران مبتلا به بربری کمک شایانی کند.
. تاریخچه بیماری بربری
بربری یکی از بیماری‌های شناخته‌شده در تاریخ است که شواهد آن به قرن‌ها قبل در مناطق آسیا، به ویژه در میان مللی که برنج سفید به‌عنوان غذای اصلی مصرف می‌کردند، بازمی‌گردد. در قرن نوزدهم، بربری به یک بحران بهداشتی تبدیل شد و تعداد زیادی از مردم آسیا به این بیماری مبتلا شدند. به تدریج مشخص شد که این بیماری در مناطقی شایع‌تر است که برنج سفید مصرف می‌شود و سبوس که حاوی تیامین است، حذف می‌شود. این شناخت در نهایت به کشف ارتباط بین بربری و تغذیه و اهمیت ویتامین‌ها منجر شد و به توسعه دانش تغذیه مدرن کمک کرد.
کشف ارتباط بیماری بربری با ویتامین ب۱:
در اواخر قرن نوزدهم، بربری به عنوان یک بیماری شایع به‌خصوص در میان افرادی که رژیم غذایی مبتنی بر برنج سفید داشتند، دیده می‌شد. پزشکان مشاهده کردند که تغییر رژیم غذایی افراد و اضافه کردن منابع پروتئینی و سبزیجات به آن، به کاهش علائم بیماری منجر می‌شود. این مشاهده جرقه‌ای بود برای یافتن دلیل اصلی بروز بربری. پژوهشگران متوجه شدند که بیماری بربری ناشی از کمبود یک ماده خاص در رژیم غذایی است. در نهایت، این ماده به‌عنوان ویتامین B1 (تیامین) شناسایی شد که برای سلامت سیستم عصبی و تولید انرژی در بدن ضروری است. با این کشف، رابطه مستقیمی بین کمبود ویتامین ب۱ و بربری مشخص شد، و درمان بربری با تجویز مکمل‌های تیامین به روش مؤثری تبدیل گردید.
انواع بیماری بربری
بیماری بربری به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود که هرکدام بر بخش‌های مختلفی از بدن تأثیر می‌گذارند. این سه نوع شامل بربری خشک، بربری مرطوب و بربری کودکانه است. بربری خشک بیشتر سیستم عصبی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و می‌تواند به ضعف عضلانی و اختلالات عصبی منجر شود. بربری مرطوب بر سیستم قلبی-عروقی تأثیر می‌گذارد و ممکن است منجر به نارسایی قلب و تجمع مایعات در بدن شود. نوع سوم، بربری کودکانه، معمولاً در نوزادان و کودکان خردسال دیده می‌شود و علائم و عوارض خاص خود را دارد. آشنایی با این انواع به تشخیص و درمان صحیح بیماری کمک شایانی می‌کند. درمان بربری با دارو، به ویژه با تجویز مکمل‌های ویتامین B1، نقش اساسی در بهبود وضعیت بیماران دارد و می‌تواند عوارض جدی این بیماری را کاهش دهد.
1) بربری خشک و ویژگی‌های آن
بربری خشک نوعی از بیماری بربری است که بیشتر به سیستم عصبی آسیب می‌زند و عموماً در افرادی دیده می‌شود که فعالیت فیزیکی کمی دارند. این نوع بیماری باعث ضعف شدید عضلات و گاهی هم عدم هماهنگی حرکات عضلانی می‌شود. بربری خشک می‌تواند در نهایت به آسیب‌های جدی‌تری مانند تحلیل ماهیچه‌ها و حتی فلج منجر شود. این نوع از بربری بیشتر در میان افرادی شایع است که عمدتاً از منابع غذایی کم‌تیامین استفاده می‌کنند و دسترسی کافی به سبزیجات، غلات کامل و منابع پروتئین ندارند. از جمله عوارضی که ممکن است در این بیماران مشاهده شود، مشکلات حرکتی بربری است که می‌تواند به کیفیت زندگی آنان آسیب بزند.
- علائم و عوارض بربری خشک:
علائم بربری خشک شامل ضعف عمومی، بی‌حسی و سوزش در دست‌ها و پاها، مشکلات عصبی و کاهش واکنش‌های حرکتی است. بیماران ممکن است احساس بی‌حسی و گزگز در اندام‌ها، به‌خصوص در پاها، داشته باشند. در مراحل پیشرفته، بربری خشک ممکن است منجر به فلج جزئی یا کامل برخی عضلات شود. همچنین، مشکلاتی در هماهنگی حرکتی و حتی لرزش عضلانی نیز از جمله عوارض بربری خشک است. علائم عصبی بربری در این نوع بیماری می‌تواند به شدت کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. عدم درمان به‌موقع این نوع بیماری ممکن است منجر به ناتوانی‌های دائمی و اختلالات جدی در سیستم عصبی فرد شود.
2) بربری مرطوب و ویژگی‌های آن
بربری مرطوب نوعی از بربری است که به طور عمده بر روی سیستم قلبی-عروقی اثر می‌گذارد و باعث احتباس مایعات و ضعف عضلات قلب می‌شود. این نوع از بربری در افرادی مشاهده می‌شود که فعالیت بدنی بیشتری دارند و همچنین دچار کمبود ویتامین ب۱هستند. بربری مرطوب باعث می‌شود قلب به طور مؤثری خون را پمپاژ نکند که در نتیجه، مایعات در بافت‌ها جمع می‌شوند و تورم (ادم) در اندام‌ها به وجود می‌آید. به دلیل تأثیرات جدی بر عملکرد قلب، بربری مرطوب بسیار خطرناک است و نیاز به درمان فوری دارد.
- علائم و عوارض بربری مرطوب:
بربری مرطوب با علائمی همچون تورم پاها و دست‌ها، تنگی نفس، خستگی شدید و حتی نارسایی قلبی شناخته می‌شود. در مراحل اولیه، فرد فقط احساس خستگی و ضعف عمومی می کند، اما با پیشرفت بیماری، عملکرد قلب مختل شده و فرد دچار تنگی نفس و ادم (احتباس مایعات) در اندام‌ها می شود. از آنجا که بربری مرطوب می‌تواند به سرعت به سمت نارسایی قلبی پیش برود، تشخیص و درمان سریع آن ضروری است.
3) بربری کودکانه و نشانه‌های آن
بربری کودکانه نوعی از بربری است که عمدتاً در نوزادان و کودکان خردسال مشاهده می‌شود، به خصوص در کودکانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند اما مادران آن‌ها خود دچار کمبود ویتامین ب۱هستند. این نوع بربری باعث می‌شود که کودک دچار ضعف عضلانی، بی‌حالی، گریه ضعیف و حتی مشکلات تنفسی شود. برخی کودکان ممکن است دچار نارسایی قلبی شوند. خطرات بربری در بارداری می‌تواند به این معنی باشد که اگر مادر به کمبود تیامین دچار شود، نوزاد نیز به‌طور مستقیم تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
علت‌های بروز بیماری بربری
بیماری بربری به دلیل کمبود ویتامین B1 (تیامین) در بدن ایجاد می‌شود. تیامین ویتامینی ضروری است که نقش کلیدی در تولید انرژی و عملکرد سالم سیستم عصبی و قلبی دارد. نبود یا کاهش این ویتامین می‌تواند باعث اختلال در سیستم‌های حیاتی بدن شود. این کمبود به‌ویژه در افرادی رخ می‌دهد که رژیم غذایی‌شان فاقد منابع طبیعی تیامین است یا به دلایل مختلف دچار اختلال در جذب آن می‌شوند. همچنین نقش الکل در بربری نیز قابل مشاهده بوده است، زیرا مصرف بیش‌ازحد الکل می‌تواند به کاهش جذب تیامین و اختلال در عملکرد کبد شود، که این خود می‌تواند خطر ابتلا به بربری را افزایش دهد. در ادامه به چندین مواردی که در بروز بیماری بربری موثر هستند را اشاره کرده ایم؛
-کمبود ویتامین B1 تیامین
-رژیم غذایی نامناسب و فقیر از منابع تیامین
-اختلالات جذب مواد غذایی در دستگاه گوارش
-اعتیاد به الکل و تأثیر آن بر جذب تیامین
-شرایط خاص مانند دیالیز
-اختلالات متابولیکی
-نقص‌های ژنتیکی در متابولیسم تیامین
-کمبودهای غذایی ناشی از بیماری‌های مزمن
-عدم دسترسی به منابع غذایی غنی از تیامین در مناطق خاص جغرافیایی
1- کمبود ویتامین ب۱ (تیامین)
کمبود ویتامین ب۱ یا تیامین یکی از اصلی‌ترین عوامل بروز بیماری بربری است. تیامین در متابولیسم کربوهیدرات‌ها نقش دارد و برای تولید انرژی و سلامت سلول‌های عصبی ضروری است. این ویتامین در مواد غذایی مانند غلات کامل، گوشت قرمز، ماهی و برخی حبوبات یافت می‌شود. زمانی که رژیم غذایی فاقد این منابع باشد، یا جذب آن به دلیل مشکلات جسمی مختل شود، فرد ممکن است دچار کمبود تیامین و به‌تبع آن، بیماری بربری شود. بدون این ویتامین، بدن نمی‌تواند انرژی مورد نیاز خود را تولید کند که این موضوع منجر به ضعف عمومی و اختلالات عصبی می‌شود.
دلایل اصلی کمبود تیامین در بدن
- مصرف مواد غذایی کم‌تیامین و عدم گنجاندن منابع غذایی حاوی تیامین مانند غلات کامل، حبوبات و گوشت در رژیم غذایی.
- اختلالات در دستگاه گوارش مانند بیماری‌های التهاب روده، که می‌توانند جذب تیامین را کاهش دهند.
- افرادی که تحت درمان دیالیز قرار دارند، ممکن است در معرض کمبود تیامین قرار بگیرند.
- برخی بیماری‌های مزمن و یا شرایط خاص مانند دیابت می‌توانند باعث کاهش سطح تیامین در بدن شوند.
- اختلالات ژنتیکی یا متابولیکی که در فرآیند تبدیل تیامین به فرم فعال آن اختلال ایجاد می‌کنند.
- زنان باردار و شیرده که به اندازه کافی تیامین دریافت نمی‌کنند، می‌توانند به کمبود تیامین در نوزادان خود منجر شوند.
- افرادی که رژیم‌های غذایی خاصی را دنبال می‌کنند (مانند گیاه‌خواران) و منابع تیامین را به‌طور مناسب تأمین نمی‌کنند.
- عدم تنوع و تعادل در رژیم غذایی که می‌تواند به کمبود تیامین منجر شود.
تأثیر کمبود تیامین بر سیستم عصبی و عضلانی:
کمبود تیامین به‌شدت بر عملکرد سیستم عصبی و عضلانی تأثیر می‌گذارد. تیامین در انتقال پیام‌های عصبی و متابولیسم انرژی نقش دارد و کمبود آن می‌تواند به ضعف عضلات، بی‌حسی، سوزش در اندام‌ها و حتی تحلیل عضلات منجر شود. علائم عصبی بربری شامل مشکلات حرکتی و اختلالات حسی است که در موارد شدید می‌تواند به فلج منجر گردد. علاوه بر این، کمبود تیامین همچنین باعث نارسایی در عملکرد قلب و عروق شده و عوارض جدی مانند تنگی نفس و ادم را به دنبال دارد.
2- عوامل خطرزا و جمعیت‌های در معرض خطر
برخی افراد و گروه‌ها به دلیل شرایط خاص خود بیشتر در معرض خطر ابتلا به بربری قرار دارند. از جمله این جمعیت‌ها می‌توان به افرادی که از رژیم‌های غذایی نامناسب پیروی می‌کنند، افرادی که به‌طور طولانی‌مدت تحت استرس هستند، زنان باردار و شیرده که نیاز بیشتری به ویتامین B1 دارند و افرادی که مشکلات سوءجذب دارند، اشاره کرد. همچنین، نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند و مادرشان دچار کمبود تیامین است نیز در معرض خطر بربری کودکانه هستند. برای این گروه‌ها توجه به تغذیه و مکمل‌های ویتامینی می‌تواند از بروز بربری پیشگیری کند.
+ تاثیر سوءمصرف الکل:
سوءمصرف الکل یکی از مهم‌ترین عوامل خطرزا برای کمبود تیامین و در نتیجه بروز بربری است. نقش الکل در بربری این است که توانایی بدن در جذب و ذخیره تیامین را مختل می‌کند و به همین دلیل افرادی که به مدت طولانی الکل مصرف می‌کنند بیشتر در معرض کمبود این ویتامین قرار دارند. الکل همچنین باعث افزایش دفع تیامین از طریق ادرار می‌شود و میزان تیامین بدن را کاهش می‌دهد. افراد الکلی اغلب دچار مشکلاتی همچون ضعف عضلات، اختلالات عصبی و در مراحل پیشرفته‌تر نارسایی قلبی می‌شوند که از علائم بربری است.
+ خطر بربری در افرادی که از رژیم‌های نامتعادل استفاده می‌کنند:
افرادی که از رژیم‌های غذایی نامتعادل و فاقد مواد مغذی متنوع پیروی می‌کنند، به‌ویژه در معرض خطر ابتلا به بیماری بربری هستند. این رژیم‌ها شامل غذاهای فرآوری‌شده و فاقد منابع طبیعی ویتامین B1، مانند غلات کامل، گوشت و حبوبات می باشد. به‌خصوص در رژیم‌هایی که بر مصرف زیاد برنج سفید یا نان سفید تمرکز دارند، احتمال کمبود تیامین افزایش می‌یابد، زیرا این مواد غذایی در فرآیند تصفیه، بخش زیادی از تیامین خود را از دست می‌دهند. افرادی که چنین رژیم‌هایی دارند، بدون آگاهی از نیازهای ویتامینی بدن خود، ممکن است دچار کمبود تیامین شوند که می‌تواند به ضعف عضلانی، اختلالات عصبی و حتی بیماری بربری منجر شود.
سخن پایانی
شناسایی زودهنگام علائم و تشخیص دقیق این بیماری، به ویژه در کودکان، برای پیشگیری از عوارض دائمی اهمیت دارد. درمان مناسب، شامل مکمل‌های ویتامین B1، می‌تواند به بهبود وضعیت بیماران و کاهش خطر بروز مشکلات جدی کمک کند. بنابراین، آگاهی از علل، علائم و روش‌های درمانی بربری برای افراد و مراقبان بهداشتی ضروری است تا از این بیماری جلوگیری شود.
