جیغ زدن کودکان اوتیسم
جیغ زدن در کودکان اوتیسم یکی از رفتارهایی است که میتواند والدین را نگران و گیج کند. در بسیاری از مواقع، این رفتار نه به‌عنوان یک لجبازی، بلکه به‌عنوان نشانه‌ای از ناتوانی کودک در بیان نیازها، احساسات یا واکنش به محرکهای محیطی در نظر گرفته می‌شود. در این مقاله، به‌طور تخصصی به بررسی دلایل اصلی جیغ زدن در کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم می‌پردازیم، انواع محرکهای حسی و هیجانی مرتبط را تحلیل می‌کنیم و راهکارهای کاربردی برای مدیریت و کاهش این رفتار ارائه خواهیم داد. همچنین، با معرفی رویکردهای درمانی همچون کاردرمانی، گفتاردرمانی و تحلیل رفتار کاربردی (ABA)، به شما کمک خواهیم کرد تا درک دقیق‌تری از رفتار کودک خود داشته باشید و مسیر مناسبی برای کمک به او انتخاب کنید. در صورتی که به دنبال دریافت خدمات تخصصی هستید، می‌توانید به بهترین مرکز درمان اوتیسم مراجعه کرده و از خدمات جامع آن بهره‌مند شوید.
شناخت رفتار جیغ زدن در اوتیسم
رفتار جیغ زدن در کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم، اغلب نشانه‌ای از یک نیاز، ناراحتی یا ناتوانی در برقراری ارتباط مؤثر است. برخلاف تصور رایج، این رفتار همیشه به معنای نافرمانی یا لجبازی نیست، بلکه اغلب راهی است که کودک برای بیان چیزی که نمی‌تواند با کلمات ابراز کند، انتخاب میکند. والدین معمولاً با این رفتار به‌شدت نگران می‌شوند، اما شناخت دقیق علت این جیغ‌ها میتواند به کاهش اضطراب خانواده و مدیریت بهتر این موقعیت‌ها کمک کند.
در این مقاله، ما به عنوان متخصصان حوزه اوتیسم، به شما آموزش می‌دهیم که چگونه به رفتار جیغ زدن نگاه کنید؛ نه به عنوان یک مشکل، بلکه به عنوان پیامی که نیاز به تفسیر دارد. هدف ما این است که والدین بتوانند علل زمینه‌ای را تشخیص دهند، از بروز بحران‌های رفتاری پیشگیری کنند و در مسیر حمایت از کودک خود قدم‌های موثری بردارند.
اگرچه ممکن است این رفتارها برایتان ناراحت‌کننده باشند، اما با درک صحیح و بهره‌گیری از راهکارهای تخصصی، میتوان آن‌ها را تا حد زیادی مدیریت کرد. در ادامه، به بررسی دقیق‌تر علل جیغ زدن، ساختار هیجانی پشت آن و تفاوت‌های آن با سایر کودکان خواهیم پرداخت.
چرا کودکان اوتیسم جیغ می‌زنند؟
جیغ زدن یکی از ابزارهای غیرکلامی کودکان اوتیسم برای بیان احساسات، نیازها یا نارضایتی‌هاست. بسیاری از این کودکان هنوز توانایی کافی برای برقراری ارتباط کلامی مؤثر ندارند یا ممکن است در لحظه بحران، دسترسی به زبان گفتاری‌شان را از دست بدهند. بنابراین جیغ زدن ممکن است نوعی فریاد برای کمک، علامتی از درد جسمی یا پاسخ به تحریک بیش‌ازحد محیطی باشد.
گاهی اوقات این جیغ‌ها ناشی از خستگی شدید، گرسنگی، نیاز به جلب توجه یا حتی سردرگمی در برابر تغییرات برنامه روزانه هستند. در برخی موارد، کودک از طریق این رفتار به شما می‌فهماند که دچار بار حسی شدید شده است؛ چیزی که در کودکان با اختلال پردازش حسی بسیار رایج است.
همین‌جا لازم است به یک نکته مهم اشاره کنم: «تفاوت اختلال پردازش حسی با اوتیسم» بسیار حائز اهمیت است. گاهی والدین تصور می‌کنند که جیغ‌های کودکشان فقط به دلیل اوتیسم است، در حالی که برخی از این رفتارها ممکن است به‌طور خاص به پردازش حسی نادرست مربوط باشند. شناخت این تفاوت به انتخاب نوع مداخله صحیح کمک شایانی خواهد کرد.
والدین گرامی، اگر این رفتارها شما را نگران کرده، بدانید که تنها نیستید و با راهنمایی صحیح میتوان این مسیر را بهتر طی کرد.
ساختار انفجارهای هیجانی و حسی (براشفتگی)
براشفتگی یا «meltdown» در کودکان اوتیسم، یک واکنش رفتاری شدید نسبت به انباشت فشارهای حسی، هیجانی یا روانی است که کودک دیگر توانایی تحمل آن را ندارد. جیغ زدن در این حالت، نه یک رفتار اختیاری بلکه بخشی از انفجار هیجانی غیرقابل‌کنترل است که نشانه بار ذهنی و حسی بالا در کودک محسوب می‌شود. در شرایط براشفتگی، کودک ممکن است نه‌تنها جیغ بزند، بلکه رفتارهایی چون کوبیدن پا، پرتاب اشیا یا حتی خودآزاری هم نشان دهد. سیستم عصبی کودک در این لحظه مانند یک فنجان لبریزشده از مایعات است که دیگر جایی برای تحمل بیشتر ندارد. تحریکاتی مانند نور زیاد، صداهای ناگهانی، تماس‌های بدنی ناخوشایند یا حتی یک تغییر کوچک در برنامه روزانه میتواند ماشه این واکنش باشد.
مهم‌ترین وظیفه والدین در این لحظه، حفظ خونسردی، پرهیز از واکنش‌های تنبیهی و فراهم‌سازی یک محیط امن برای آرام‌شدن کودک است. تحلیل رفتار پس از وقوع براشفتگی و یادداشت شرایط قبل از آن، کمک میکند تا الگوهای محرک‌زا شناسایی شوند و در آینده بتوان از وقوع آن پیشگیری کرد.
به یاد داشته باشید: براشفتگی یک واکنش «رفتاری آموزشی‌پذیر» نیست، بلکه وضعیت بحرانی حسی است و کودک شما در این لحظه نیاز به درک، نه اصلاح رفتاری دارد.
تفاوت رفتارهای هیجانی اوتیستیک با کودکان عادی
رفتارهای هیجانی در کودکان دارای اوتیسم با کودکان عادی تفاوت‌های قابل توجهی دارد. در کودکان عادی، هیجان‌ها معمولاً قابل پیش‌بینی‌تر و متناسب با موقعیت هستند. آن‌ها می‌توانند ناراحتی، خشم یا شادی خود را به شیوه‌های مختلف کلامی و غیرکلامی ابراز کنند و اغلب از نظر اجتماعی انعطاف‌پذیرتر عمل می‌کنند. اما در کودکان دارای اوتیسم، رفتارهای هیجانی ممکن است ناگهانی، شدید و گاهی برای والدین و اطرافیان گیج‌کننده باشد. به عنوان مثال، ممکن است کودک به دلیل یک تغییر کوچک در محیط یا برنامه، دچار انفجار هیجانی شود و جیغ‌های ممتد سر دهد. این واکنش‌ها اغلب نه از روی لجبازی بلکه به دلیل ناتوانی در پردازش درست اطلاعات محیطی، حسی یا هیجانی اتفاق می‌افتند.
از سوی دیگر، برخی کودکان اوتیسمی ممکن است هیجان‌های خود را اصلاً نشان ندهند یا واکنش‌هایشان بسیار تأخیر داشته باشد. این مسئله میتواند تشخیص نیازها و احساسات کودک را برای والدین دشوار کند. این در حالی است که در کودکان عادی، والدین معمولاً با علائمی چون گریه، خنده یا حرکات چهره راحت‌تر می‌توانند احساسات را شناسایی کنند.
درک این تفاوت‌ها برای والدین بسیار حیاتی است؛ چرا که باعث کاهش قضاوت نادرست و افزایش همدلی با کودک می‌شود. به همین دلیل است که ما در جلسات درمانی همیشه بر آموزش والدین تأکید می‌کنیم تا آن‌ها بتوانند از زاویه‌ای علمی و آرام با هیجان‌های فرزند خود برخورد کنند.
علت‌های جیغ زدن کودکان اوتیسم
یکی از پرتکرارترین سؤالات والدین در جلسات درمانی این است: «چرا کودک اوتیسم من این‌قدر جیغ میزند؟» در پاسخ به این سؤال، باید گفت که جیغ زدن در کودکان طیف اوتیسم میتواند دلایل متفاوتی داشته باشد؛ از مشکلات ارتباطی گرفته تا اختلالات پردازش حسی و رفتارهای جستجوگرایانه حسی یا خودآزارانه. گاهی کودک نمی‌تواند احساسات، نیازها یا خواسته‌هایش را بیان کند و از جیغ به عنوان تنها ابزار در دسترس استفاده میکند. در برخی موارد نیز جیغ زدن واکنشی به محرکهای حسی ناراحت‌کننده است یا حتی راهی برای کسب آرامش از طریق تحریک بیشتر بدن خودش. مهم است که والدین این رفتار را تنها به‌عنوان یک "بدرفتاری" نبینند، بلکه آن را نشانه‌ای از یک نیاز برآورده‌نشده یا مشکل درون‌سیستمی بدانند. در ادامه به بررسی سه علت اصلی این رفتار پرداخته‌ایم.
-کمبود توانایی ارتباط کلامی
یکی از دلایل بسیار رایج جیغ زدن در کودکان اوتیسم، ناتوانی در برقراری ارتباط کلامی مؤثر است. بسیاری از کودکان طیف، در سنینی که سایر کودکان توانایی بیان خواسته‌ها و احساسات خود را پیدا کرده‌اند، هنوز قادر نیستند از زبان به درستی استفاده کنند. این کمبود باعث می‌شود که در موقعیت‌های استرس‌زا، تنها ابزار باقی‌مانده برایشان فریاد و جیغ باشد.
در جلسات ارزیابی، ما همیشه بررسی می‌کنیم که آیا کودک از ابزارهای جایگزین مانند علائم، تصاویر (PECS)، یا وسایل ارتباطی کمکی استفاده میکند یا نه. اگر چنین ابزارهایی در دسترس نباشد یا آموزش داده نشده باشد، احتمال رفتارهای پرتنش مانند جیغ‌زدن بالا می‌رود.
در این مسیر، دریافت مشاوره از بهترین متخصص اوتیسم میتواند کمک شایانی به شناسایی سطح زبانی کودک و طراحی برنامه درمانی مناسب کند. استفاده از تکنیک‌های گفتاردرمانی و کار با ابزارهای ارتباط جایگزین نقش بسیار موثری در کاهش جیغ‌های ناشی از ناتوانی زبانی خواهد داشت.
-حساسیت‌های حسی و ممانعت حسی
اختلال پردازش حسی یکی از ویژگی‌های شایع در کودکان طیف اوتیسم است. این اختلال به این معناست که مغز کودک اطلاعات حسی ورودی (مثل صدا، نور، لمس یا بو) را به‌درستی پردازش نمی‌کند. نتیجه این اختلال میتواند به دو صورت ظاهر شود: بیش‌حسی یا کم‌حسی.
در حالت بیش‌حسی، کودک ممکن است به صداهای بلند، نورهای تند، یا حتی تماس فیزیکی سبک به شدت واکنش نشان دهد. این واکنش‌ها اغلب به‌صورت جیغ زدن، فرار، یا بستن گوش‌ها دیده می‌شود. در مقابل، در ممانعت حسی یا کم‌حسی، کودک به دنبال تحریک بیشتر است و جیغ زدن میتواند راهی برای دریافت ورودی صوتی و تحریک عصبی باشد.
تشخیص این تفاوت برای درمانگر اهمیت حیاتی دارد، زیرا نوع مداخله در این دو مورد کاملاً متفاوت است. بسیاری از والدین کودکانی که دچار حساسیت حسی در اوتیسم هستند، تصور می‌کنند که کودکشان لجباز یا بی‌دلیل تحریک‌پذیر است، در حالی‌که این واکنش‌ها کاملاً ناخودآگاه و ناشی از عدم تعادل سیستم عصبی است.
-رفتار خودآزارانه و جستجوگرای حسی
در برخی از موارد، جیغ زدن کودکان اوتیسم بخشی از یک الگوی رفتاری خودتنظیمی یا رفتار خودآزارانه است. این نوع رفتارها زمانی بروز می‌کنند که کودک دچار تنش درونی است و برای تخلیه‌ی فشارهای روانی یا حسی، به تحریک‌های شدید از جمله جیغ‌زدن، ضربه‌زدن به سر یا کوبیدن پاها متوسل می‌شود. در بسیاری از کودکان با ویژگی‌های جستجوگر حسی، جیغ زدن وسیله‌ای برای تحریک سیستم شنوایی و در نتیجه تجربه‌ی لذت یا آرامش عصبی است. این کودکان معمولاً رفتارهای تکراری مانند چرخیدن، تکان دادن دست‌ها یا ضربه‌زدن را نیز هم‌زمان نشان می‌دهند. درمان این نوع رفتارها نیازمند برنامه‌های مداخلاتی چندوجهی است. متخصصان ما در جلسات تحلیل رفتار، نوع محرک حسی مورد نیاز کودک را شناسایی می‌کنند و با استفاده از تکنیک‌هایی مثل رژیم‌های حسی، کاردرمانی و فعالیت‌های ساختاری، جایگزین‌های سالم‌تری برای این رفتارها طراحی می‌کنند.
تشخیص صحیح اینکه آیا کودک در حال تجربه‌ی خودآزاری در اوتیسم است یا به دنبال ورودی حسی بیشتر می‌گردد، کلید انتخاب مسیر درمانی مؤثر است.
نتیجه‌گیری: چگونه با جیغ زدن کودک اوتیسم برخورد کنیم؟
جیغ زدن در کودکان اوتیسم رفتاری پیچیده و چندوجهی است که نباید آن را به‌عنوان لجبازی یا بدرفتاری ساده تفسیر کرد. این رفتار اغلب نشان‌دهنده یک نیاز برآورده‌نشده، مشکلی در پردازش حسی یا ضعف در توانایی ارتباطی است. والدینی که با این مسئله مواجه هستند، باید بدانند که راه‌حل‌هایی مؤثر و علمی برای کاهش این رفتار وجود دارد. مداخله زودهنگام، آموزش راه‌های جایگزین ارتباطی، شناسایی حساسیت‌های حسی و کار با متخصصانی مجرب، میتواند به بهبود وضعیت کودک کمک شایانی کند. همچنین توصیه می‌شود والدین به جای سرزنش یا واکنش‌های تنبیهی، به دنبال درک علت جیغ زدن و مشورت با تیم درمانی کودک خود باشند. اگر شما هم با چنین چالشی روبرو هستید، پیشنهاد می‌کنیم با مرکز درمان اوتیسم دکتر سیانکی تماس بگیرید تا فرزندتان ارزیابی دقیقی دریافت کرده و مسیر درمانی مناسبی برای او طراحی شود. آرامش امروز کودک، نتیجه درک و اقدام علمی امروز شماست.
