علت علمی دست گذاشتن کودک روی گوش هایش
یکی از رفتارهای نسبتاً شایع در کودکان، دست گذاشتن مداوم روی گوش است. این رفتار ممکن است والدین را نگران کند زیرا به‌ظاهر غیرعادی به نظر می‌رسد و می‌تواند دلایل گوناگونی داشته باشد؛ از مشکلات ساده گوش گرفته تا اختلالات پیچیده‌تر در سیستم عصبی. آنچه اهمیت دارد، بررسی دقیق این علامت با دیدی علمی و تخصصی است. در سال‌های اخیر بسیاری از توانبخش‌ها و متخصصان علوم رفتاری کودکان به بررسی این موضوع پرداخته‌اند. به‌ویژه دکتر سیانکی به‌عنوان توانبخش حرفه‌ای در تهران بارها به والدین یادآور شده است که رفتارهایی مانند گوش گرفتن کودک را نباید ساده‌انگارانه تعبیر کرد و لازم است با دقت بالینی بررسی شود. در این مقاله به‌صورت جامع دلایل علمی دست گذاشتن کودک روی گوش، عوامل شنوایی، رفتاری و رشدی مرتبط و همچنین راهکارهای تشخیصی و درمانی این موضوع را بررسی می‌کنیم.
چرا کودک دستش را روی گوشش می‌گذارد؟
کودکانی که مدام گوش‌های خود را می‌پوشانند، معمولاً به دنبال واکنشی طبیعی به یک عامل محیطی یا درونی هستند. این رفتار ممکن است ناشی از قرار گرفتن در محیط‌های پر سر و صدا، شنیدن اصوات ناگهانی یا حتی تجربه درد گوش باشد. بسیاری از والدین اولین بار این رفتار را زمانی مشاهده می‌کنند که کودکشان در مقابل صدای جاروبرقی یا مکالمات بلند اطرافیان قرار می‌گیرد. دلیل علمی این واکنش را می‌توان در سیستم عصبی و پردازش شنیداری کودک جستجو کرد. کودکان در حال رشد ممکن است نسبت به صداها حساس‌تر باشند و با قرار گرفتن در محیط‌های پرتنش، گوش‌های خود را بپوشانند تا شدت محرک‌های شنیداری کاهش یابد. از طرف دیگر، برخی کودکان این رفتار را هنگام تجربه اضطراب یا ترس از محیط نشان می‌دهند، حتی اگر صدا خیلی بلند نباشد. بنابراین، علت دست گذاشتن کودک روی گوش ترکیبی از عوامل محیطی، عصبی و گاهی پزشکی است. برای مثال، اگر کودک دچار عفونت گوش میانی باشد، لمس و فشار دادن گوش ممکن است احساس راحتی موقت ایجاد کند. در نتیجه این رفتار نباید صرفاً به‌عنوان یک عادت ساده تلقی شود بلکه باید با رویکردی چندجانبه مورد بررسی قرار گیرد.
حساسیت شنیداری و نقش آن در گوش گرفتن کودک
یکی از دلایل علمی مهم گوش گرفتن کودکان، حساسیت شنیداری است. برخی کودکان به دلیل تفاوت در پردازش صدا، اصواتی را که برای دیگران عادی هستند، بسیار آزاردهنده می‌یابند. این حساسیت می‌تواند موقتی یا پایدار باشد و در شرایطی مانند محیط‌های شلوغ یا مواجهه با صدای وسایل برقی بیشتر خود را نشان دهد. در این حالت کودک برای کاهش شدت ورودی‌های شنیداری، به‌طور ناخودآگاه گوش‌هایش را می‌پوشاند. متخصصان علوم رفتاری توضیح می‌دهند که حساسیت شنیداری بخشی از طیف مشکلات پردازش حسی است که در آن کودک نمی‌تواند ورودی‌های محیطی را به شکل متعادل دریافت کند. نمونه بالینی نشان می‌دهد کودکی که در مهدکودک دائماً گوش‌هایش را می‌گرفت، نه به دلیل عفونت گوش، بلکه به دلیل ناتوانی در تحمل صدای شلوغی محیط بود. در چنین شرایطی، استفاده از روش‌های درمانی مانند تمرین‌های کاهش حساسیت و مراجعه به توانبخش می‌تواند مؤثر باشد. حتی در برخی موارد لازم است مسیر درمان حساسیت شنیداری توسط متخصصین کاردرمانی و گفتاردرمانی دنبال شود تا کودک یاد بگیرد صداها را به شکلی متعادل‌تری پردازش کند.
مشکلات گوش و بیماری‌های مرتبط با این رفتار
علاوه بر دلایل رفتاری، مشکلات پزشکی گوش نیز می‌تواند باعث شود کودک دستش را روی گوش بگذارد. شایع‌ترین این مشکلات عفونت گوش میانی است که در کودکان به دلیل ساختار خاص شیپور استاش بیشتر دیده می‌شود. کودکی که دچار عفونت گوش است معمولاً گوش خود را می‌کشد یا فشار می‌دهد زیرا احساس درد و فشار داخلی دارد. علاوه بر عفونت، مشکلاتی مانند تجمع مایع پشت پرده گوش، سوراخ شدن پرده گوش یا حتی وجود جسم خارجی در مجرای گوش نیز می‌تواند این رفتار را توضیح دهد. در بسیاری از موارد، والدین متوجه می‌شوند که کودکشان پس از حمام یا شنا بیشتر گوش‌هایش را لمس می‌کند، که ممکن است ناشی از ورود آب به کانال گوش باشد. اهمیت این بخش در این است که هر گونه تأخیر در تشخیص و درمان مشکلات گوش می‌تواند به کاهش شنوایی موقت یا دائمی منجر شود. کاهش شنوایی نه تنها بر گفتار بلکه بر یادگیری و رشد اجتماعی کودک اثرگذار است. بنابراین بررسی پزشکی دقیق توسط متخصص گوش و حلق و بینی برای کودکانی که مداوماً گوش خود را می‌پوشانند، ضروری است.
ارتباط گوش گرفتن کودک با اختلالات رشد
برخی از کودکان که مکرراً گوش خود را می‌گیرند، در واقع با مشکلات رشد عصبی یا رفتاری مواجه هستند. این رفتار می‌تواند به‌عنوان بخشی از الگوهای خودتنظیمی در کودک ظاهر شود. کودک با لمس یا پوشاندن گوش سعی دارد میزان محرک‌های بیرونی را کنترل کند و احساس امنیت بیشتری به دست آورد. در اختلالات رشد مانند مشکلات پردازش حسی، این رفتار بسیار شایع است. حتی گاهی ارتباط مستقیمی با نشانه‌های طیف اوتیسم دیده می‌شود. کودکی که در موقعیت‌های اجتماعی دچار استرس می‌شود یا نمی‌تواند صداها را فیلتر کند، گوش‌هایش را می‌پوشاند تا احساس آرامش بیشتری داشته باشد. این نکته نشان می‌دهد که گوش گرفتن تنها یک علامت جسمی نیست بلکه می‌تواند بازتابی از مشکلات پیچیده‌تر در سیستم عصبی باشد. متخصصان تأکید می‌کنند والدین باید این رفتار را جدی بگیرند و در صورت تکرار، ارزیابی کامل رشدی و روانشناختی انجام دهند.
نقش علائم اوتیسم در دست‌گذاشتن کودک روی گوش‌هایش
در برخی موارد، گوش گرفتن کودک می‌تواند یکی از نشانه‌های اولیه طیف اوتیسم باشد. کودکان مبتلا به این اختلال اغلب در پردازش محرک‌های محیطی دچار مشکل هستند. آن‌ها ممکن است به صداهای بلند یا حتی صداهای عادی واکنش شدید نشان دهند و با پوشاندن گوش به دنبال کاهش فشار حسی باشند. البته این علامت به‌تنهایی برای تشخیص اوتیسم کافی نیست، اما در کنار سایر علائم اوتیسم می‌تواند زنگ خطری برای والدین باشد. بنابراین ارزیابی دقیق توسط تیم چندتخصصی اهمیت فراوان دارد.
تجربه بالینی: کودکی که مدام گوشش را می‌پوشاند
یکی از نمونه‌های بالینی که در جلسات توانبخشی مشاهده شد، پسربچه‌ای پنج‌ساله بود که مادرش گزارش می‌داد او هنگام حضور در مهمانی‌ها یا حتی صدای جاروبرقی، بلافاصله دستانش را روی گوش می‌گذارد. ابتدا خانواده تصور می‌کردند این رفتار ناشی از ترس ساده است، اما با بررسی دقیق مشخص شد کودک حساسیت شنیداری بالایی دارد. در ارزیابی‌های اولیه هیچ عفونت یا مشکل ساختاری گوش مشاهده نشد، اما کودک در محیط‌های شلوغ دچار اضطراب می‌شد. با شروع جلسات توانبخشی و استفاده از تمرین‌های تدریجی برای کاهش حساسیت، این رفتار به‌تدریج کاهش یافت. این مثال نشان می‌دهد که رفتار گوش گرفتن می‌تواند ریشه‌های متفاوتی داشته باشد و بدون بررسی تخصصی نمی‌توان علت قطعی را تعیین کرد. تجربه‌های بالینی چنین تأکیدی دارند که مراجعه زودهنگام به متخصصین توانبخشی و کاردرمانی می‌تواند مسیر درمانی مؤثرتری برای کودک فراهم کند و از تثبیت رفتارهای نادرست پیشگیری نماید.
راهکارهای علمی برای بررسی و درمان پوشاندن گوش توسط دست‌ها
اولین قدم در برخورد با کودکی که مدام گوش‌هایش را می‌گیرد، انجام ارزیابی دقیق پزشکی و رفتاری است. متخصص گوش باید بررسی کند که آیا عفونت یا مشکل جسمی وجود دارد یا خیر. در صورت نبود مشکل پزشکی، ارزیابی توانبخشی و روانشناختی ضروری است. درمان این رفتار به علت زمینه‌ای بستگی دارد. اگر علت، مشکلات شنوایی باشد، درمان دارویی یا جراحی می‌تواند مؤثر باشد. اگر دلیل حساسیت به صدا باشد، روش‌های درمان حساسیت شنیداری به کار گرفته می‌شوند. در مواردی که رفتار گوش گرفتن با مشکلات پردازش حسی مرتبط است، تمرین‌های کاردرمانی و برنامه‌های بازتوانی کمک‌کننده هستند. نکته مهم این است که والدین نباید این رفتار را نادیده بگیرند یا آن را به‌عنوان یک عادت ساده تلقی کنند. مراجعه به متخصص در مراحل اولیه می‌تواند مانع پیشرفت مشکلات و تأثیر آن‌ها بر رشد کودک شود.
نتیجه‌گیری
دست گذاشتن کودک روی گوش رفتاری است که می‌تواند دلایل گوناگونی داشته باشد؛ از مشکلات ساده گوش مانند عفونت تا مسائل پیچیده‌تر در حوزه پردازش حسی و رشد عصبی. آنچه اهمیت دارد، توجه جدی والدین به این علامت و مراجعه زودهنگام به متخصص است. تجربه نشان داده است که با تشخیص به‌موقع و استفاده از رویکردهای درمانی چندجانبه، می‌توان بسیاری از این رفتارها را اصلاح کرد و مانع بروز مشکلات پایدار در آینده شد. در نهایت، سلامت شنوایی و توانایی کودک در پردازش درست صداها نه تنها بر گفتار بلکه بر رشد عاطفی و اجتماعی او تأثیر مستقیم دارد.
